فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
مراد از علوم عقليه (ذهنيه- حكميه- علوم اوائل) تمام علوميست كه با تعقّل و استدلال سروكار داشته باشد و آنها عبارتند از همه انواع حكمت و اصول و فروع هريك از چهار علم الهى و طبيعى و رياضى و اخلاق و مقدّمه آنها يعنى علم منطق، كه آنها را بحكمت نظرى و حكمت عملى منقسم ميدارند و منطق را بعنوان مقدّمه يى در آغاز آن قرار می دهند.
مراد از حكمت نظرى انواع ذيل از علومست:
الف: رياضى كه اصول آن عبارتست از: علم هندسه كه در معرفت مقادير و احكام و لواحق آنست. علم عدد كه در معرفت اعداد و خواص آنست. علم نجوم كه در معرفت اختلاف اوضاع اجرام علوى بنسبت با يكديگر و با اجرام سفلى و مقادير حركات و اجرام و ابعاد آنهاست. علم تأليف كه در معرفت نسب مؤلّفه و احوال آنست و چون در معرفت اصوات و آهنگ ها به كار مي رود آن را علم موسيقى هم مى گويند. علم رياضى فروعى نيز دارد مانند علم مناظر و مرايا، علم جبر و مقابله، علم جرّ اثقال و نيرنجات و جز آن.
ب: طبيعى كه اصول آن هشت است و آنها عبارتند از: علم السماع الطبيعى[1] در معرفت مبادى متغيّرات از قبيل زمان و مكان و حركت و سكون و نهايت و لانهايت و جز آن. السماء و العالم[2]در معرفت اجسام بسيطه و مركّبه و احكام بسايط علوى و سفلى. الكون و الفساد[3] در معرفت اركان و عناصر و تبدّل صور بر ماده مشتركه. الآثار العلويّة[4] در معرفت علل حدوث حوادث جوّى و ارضى. علم معادن در معرفت مركّبات و كيفيت تركيب آنها. علم نبات در معرفت اجسام ناميه و نفوس و قواى نباتى. علم حيوان در معرفت جانداران و اجسام متحرّكه بحركت ارادى و نفوس و قواى آنها. علم نفس در معرفت احوال نفس ناطقه انسانى و كيفيت تدبير آن در جسم. از فروع علم طبيعى علم طبّ و علم احكام نجوم و علم فلاحت و علم كيميا و امثال آنست.
ج: ما بعد الطبيعة يا ماوراء الطبيعة[5] كه اصول آن دو است و آنها عبارتند از علم الهى در معرفت واجب و عقول و نفوس. فلسفه اولى در معرفت امور كلّى احوال موجودات مانند وحدت و كثرت و وجوب و امكان و حدوث و قدم و مانند آنها. از فروع اين علم معرفت نبوّت و امامت و معادست.
حكمت عملى كه مراد از آن علم بمصالح حركات ارادى و افعال صناعى انسان بر وجهى است كه بنظام احوال معاد و معاش بينجامد و براى وصول بكمال انسانيّت بكار آيد، و آن بر سه قسم است:
الف: علم تهذيب نفس يا تهذيب اخلاق.
ب- علم تدبير منزل.
ج- علم سياست مدن.
در مقدمه همه علوم عقليه يا ذهنيه علوم آليه يا علوم منطقيه قرار دارد كه به نه قسمت تقسيم ميشود بدين شرح:
المدخل (ايبساغوجى[6])- المقولات (قاطيغورياس[7])- العبارة (بارى ارمينياس[8])- تحليل القياس (انالوطيقاى اولى[9])- البرهان (انالوطيقاى ثانى مشهور بابودقطيقا[10])- جدل (طوبيقا[11])- المغالطين يا حكمة المموّهة (سوفسطيقا[12])- الخطابه (ريطوريقا[13])- الشعر (بوطيقا[14]).
پی نوشت ها:
[1] – يا سمع الكيانLa Physique
[2] – le Ciel et le Monde
[3] – La Generation et la Corruption
[4] – La Meteorologie
[5] – Metaphysique
[6] – Isagoge
[7] – Categorias
[8] – Perihermeneias
[9] – Analytica priora
[10] – Apodictica Analytica posteriora
[11] – Topica
[12] – Sophistici Elenchi) les refutations sophistiques)
[13] – Rhetorica
[14] – Poetica
منبع:
تاريخ ادبيات در ايران؛ ذبیح الله صفا / 1 ، 87 – 85
