مقدمه: کلمه “فحص” در گفته ها و نوشته های علمی و فلسفی بسیار به کار می رود. دانستن معنی آن، ما را در فهم روش کار فیلسوفان و دانشمندان کمک می کند. این کلمه دو معنی دارد. یک اصلی و اولی و دیگری ثانوی. معنی نخستین آن کندن و کاویدن …
ادامه نوشته »محتوای ذهن (“علم” و “غیر علم”)
علم چیست؟ محتوای ذهن انسان ها چه چیزهایی است؟ در ذهن انسان ها چه چیزهایی وجود دارد؟ منطقیین[1] می گویند. در ذهن انسان ها دو گونه محتوی هست[2]: الف – تصورات، مانند تصور ماه، درخت، سنگ و … ب – تصدیقات، مانند: ماه کروی است. برگ سبز است. و … …
ادامه نوشته »کلمه “یقین”
“یقین” از “يَقِنَ الماءُ في الحوضِ” [آب در حوض جمع شد.] مشتق شده است. یقین علمی است که به سبب تعاقب و پی در پی شدنِ نشانه ها و دلیل های فراوان حاصل شده باشد. نشانه ها و دلیل هایی که پشت سر هم بر صحت گزاره ای وارد می …
ادامه نوشته »سهل و ممتنع بودنِ نظر در “حق”
نظر در “حق” سهل و ممتنع است. از جهتی سهل و آسان است، و از جهتی دیگر دشوار. چرا این گونه است؟ دلیل صعوبت و دشواری آن اینست: کسی از مردم قادر نیست که حق را چنان که سزاوار است بشناسد. انسان نمی تواند در شناخت حق به بلوغ و …
ادامه نوشته »نظر در حق
نخستین عبارتِ کتابِ “مابعد الطبیعةِ” ارسطو، موافق نقل ابن رشد در “تفسیر مابعدالطبیعة” اینست: «ان النظر فى الحق …» مبتنی بر این عبارت فلسفه دو رکن دارد: رکن اول: نظر که کارِ برخاسته از “ناظر” است. رکن دوم: حقّ. “نظر” به معنی نگریستن و اندیشیدن است. منظور از “نظر در …
ادامه نوشته »پندار واقعیت؟!
برخی واقعیت را جز پندار و توهم نمی دانند. گاهی در ادوارِ پیشینِ ممالک اسلامی، این گروه را “حِسبانیَّة” می نامیدند. “حِسبانیَّة” به گروهی از فلاسفه اطلاق می شود که منکر وجود حقیقی اشیاء بودند و جهان خارج را وهم می پنداشتند و آنرا زاده عقول و توهمات و حواس …
ادامه نوشته »ذکر
انسان، چیزهای مختلفی را ادراک می کند. مُدرَکات انسان، در حافظه او نگهداری می شوند. انسان، قادر به یادآوری مُدرَکات سابق است. در اینجا سه مطلب وجود دارد: اولا، انسان دارای دو توانایی است: الف – می تواند مُدرَکات خویش را حفظ کند. ب – قادر است مُدرَکات پیشین را …
ادامه نوشته »تسمیه ها؛ صواب ها و خطاها
از آن روز که چشم به جهان می گشاییم با اشیاء و موجودات بی شماری مواجه می شویم. در فرآیند این مواجهه علاوه بر این که اشیاء خارجی را در می یابیم اوصاف و ویژگی هایی هم از آنها ادراک میکنیم. موافق این ادراکات نامهای بر آنها می نهیم. این …
ادامه نوشته »جهان نشانه ها
قدماء برای وجود قائل به سه قلمرو شده اند: اول – قلمرو موجودات عینی. دوم – قلمرو موجودات ذهنی. سوم – قلمرو نشانه ها. قلمرو نشانه ها شاملِ وجود لفظی و کتبی و … می شود. برخی از فیلسوفان وجود لفظی و کتبی را از هم جدا کرده اند. از …
ادامه نوشته »سازوکارهای فهم
“فهم” (Understanding) یک “فرایند روانشناختی” (psychological process) است. منظور از “فرایند روانشناختی” چیزی است که مرتبط با ذهن و کارکردهای آن باشد. موضوع و مُتعلَّق فهم، می تواند یک شیئ فیزیکی (physical object) یا انتزاعی (abstract) باشد. برای مثال “شخص” (person)، “موقعیت” (situation) یا “پیغام” (message) می توانند از موضوع …
ادامه نوشته »