خانه / تعلیم و تربیت / انسان / ناطق؛ انسان: حیوان ناطق

انسان / ناطق؛ انسان: حیوان ناطق

منطقیین انسان را به “حیوان ناطق” تعریف کرده اند.
سیف الدین آمِدی (م 623) می نویسد: «حد تام آنست که مطلوبْ از غیر خود با تمییزی ذاتی متمایز شود…» آنگاه تعریف انسان را شاهد می آورد و می نویسد: «انسان حیوان ناطق است.» سپس می گوید: «این تعریف شامل ذاتیات عامه (جنس) و خاصه (فصل) است.»
با این حال آخوند خراسانی در کفایة الاصول می گوید: ناطق فصل حقيقى و فلسفى انسان نيست، و ذاتى حقيقى نمی باشد، بلكه لازم الذاتى است، اظهر خواصّ ذات است، و فصل منطقى است كه از آن به جاى فصل حقيقى استفاده مى‏شود.
میرزا ابوالحسن مشكينى (م 1358) در حاشيه کفایه به تشریح و تبیین نظریه آخوند می پردازد، و سعی می کند بدین ترتیب قول وی را اثبات کند: ناطق از نطق گرفته شده است. نطق يا نطق ظاهرى (تكلم) است و يا نطق باطنى (ادراك كليّات) اگر نطق ظاهرى (تكلم) باشد از كيفيّات مسموعه خواهد بود و كيفيات با همه اقسامش از اعراض است. و اگر نطق باطنى يا علم و ادراك باشد، در باب علم، اقوالى وجود دارد:
بر مسلك صدر المتألهين علم از مقوله وجود و يك حقيقت مجرده نوريّه است كه در مرتبه معينى از مراتب طولى و تشكيكى وجود قرار دارد، و وجود با همه مراتبش قسيم‏ ماهيّت است نه عين يا جزء آن، و بر مسلك مشهور مشائين علم از مقوله كيفيات نفسانيّه است، بر مسلك فخر رازى از مقوله اضافه است، بر مسلك ديگر از مقوله انفعال است، بعض علوم از مقوله فعل و علم فعلى‏اند ولى هرچه كه باشد از اعراض و مقولات عرضيّه است نه از ذاتيّات و اجناس و فصول. پس هرطور محاسبه شود ناطق عرض خاصّه انسان است نه فصل حقيقى او. منطقیین زمانی لازم الفصل را به جای فصل به کار می برند که فصل حقیقی شیئ را نشناسند.

با احتساب این سخنان می توان چنین گفت که «ناطق» از «نطق» اشتقاق یافته است. «نطق» در چهار معنی به کار رفته است: اول: سخنی که با صوت ابراز می شود. دوم: سخن نهاده شده در نفس. منظور از این سخن معقولات است. سوم: قوه نفسانی سرشته شده در انسان که عقل باشد. چهارم: تواناییِ اعلامِ ما فی الضمیر از احوال و علوم به دیگران.
آنچه در کلام میرزا ابوالحسن مشکینی بود، ناظر بر معنی اول و دوم نطق و ناطق است، و معنی سوم و چهارم را در بر نمی گیرد. حال آنکه معنی سوم و چهارم برای ناطق در تعریف انسان مناسبتر است.

 مسعود تلخابی

همچنین ببینید

سه جهان سه رویکرد

چه بپذیریم چه نپذیریم «انسان امروز» دارد در جهانی زندگی می کندکه فیلسوفان و جامعه …

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *