فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
حمد (15): جهان، حمد واحد؛ گزیده ای از مباحث جلسه 5 شرح اسفار ملاصدرا- 1394/08/23
مدرس: مسعود تلخابی
[یادآوری:]رسیدیم به این جا که گفتیم فعل خداوند حمد است و هر ذره ذره افعال خداوند، جزء جزء افعال خداوند که منتهی به آفرینش موجودی می شود، آن ها هم حمدند و معنای مصدری و حاصل مصدری و اسم مصدری را هم توضیح دادم و گفتم به موجوداتی که آفریده می شوند هم حمد اطلاق می شود؛ مطلب اول امروز ما در پی این مطالب است.
[نظام موجودات حمد واحد:]مطلب اول: ملاصدرا می گوید: «جَمیعُ المُوجُودات مِن حَیثُ نِظامِهِ الجُملی حَمدٌ واحِدٌ و حامِدٌ واحِدٌ»؛ این جا چند کلمه عبارت نیاز به توضیح دارد:
1) نظام: کلمه نظام تلقی خاص فیلسوفان را از جهان ارائه می دهد. نظام به معنی مجموعه اجزاء مرتبط به همدیگر است.
2) جمیعُ الموجودات: مجموعه موجودات که عالم باشد؛ منظور از جمیعُ الموجودات عالم است و منظور از عالم، ماسوی الله است، آن چه که غیر خداوند است.
ماسوی الله و عالم چون یک نظام اند یعنی اجزائی دارد که این اجزاء در ارتباط با همدیگرند یعنی اگر شما یک جزء از این اجزاء بی کران را از عالم حذف کنید، تمام اجزاء دیگر تحت تاثیر این حذف شما قرار خواهند گرفت؛ پس شما یک ذره ای را برگیرید یا ذره دیگری را وارد کنید، همه این نظام تحت تأثیر این تغییرات شما قرار خواهد گرفت؛ پس جمیع موجودات و عالم دارای یک نظام اند.
3) جُملی: کلمه جُملی منسوب به جمله است. جمله چند معنی دارد. جمله گاهی به معنی «تمام» و «کمال» به کار می رود یعنی آن جمیع موجودات به صورت کامل؛ همگی، جملگی که ما می گوییم، در زبان عربی به صورت جُملی در می آید؛ جملگی و همه، این یک معناست؛ ما جمله را گاهی به یک کلام دلالت می دهیم، می گوییم منظور کلام تامّ است که مفید معنای کاملی باشد؛ با این اعتبار عالم چون یک کلام قابل تلقی است؛
گاهی اوقات ما جمله می گوییم و منظورمان یک مجموعه کامل موسیقیایی است؛ این هم اصطلاحی است که در میان فیلسوفان مطرح بوده که جمله به آن تکه از موسیقی و موزیک اطلاق می شود که وقتی تمام می شود، بین قطعه بعدی فاصله سکوتی برقرار می شود؛ یک قطعه ای را می نوازند و آن قطعه تمام می شود؛ سکوت می کنند، بعد بخواهند قطعه بعدی را بنوازند، بعد آن سکوت می نوازند؛ آن قطعه را هم باز جمله می گویند. یکی از تشبیه هایی که (شاید خیلی دقیق تر از تشبیه باشد) در میان عرفا و برخی از فیلسوفان (اخوان الصفا) برای عالم وجود دارد، این است که این ها عالم را مانند یک موسیقی تلقی کرده اند؛ این تلقی نه تنها در اندیشه عرفا، بلکه در اندیشه برخی از فیلسوفان یونان باستان هم بوده است؛ مثلا فیثاغورس هم آن طور که از حالاتش و اقوالش بر می آید، به چنین اندیشه ای قائل بوده است که عالم مثل یک موسیقی است؛ این فکر و این تلقی در آثار عرفای ما هم مطرح بوده است. این که می گوید «نِظامِهِ الجُملی» می تواند ناظر به هر یک از این ها باشد؛ این که عالم با نظام جمله خویش، حمد واحد است.
سوال: اجمال هم معنی می دهد؟
اجمال را ما در برابر تفصیل قرار می دهیم؛ تفصیل یعنی جزء به جزء کردن، اجمال آن جا معنای ابهام را می دهد ولی وقتی این جا به صورت جُملی می گوییم یعنی به صورت کل، همگی آن موجودات، این را می خواهد بگوید؛ در ادامه هم مطالبی در تفصیل این دارد که به این راجع است یعنی تمام اجزاء عالم به صورت کل واحد، حمد واحدند یعنی در کل عالم، به هر شکلی که تصور کنیم، دلالت تامّ بر توصیف خداوند هم دارد؛ هم فعل خداوند است و هم توصیف خداوند است؛ نه تنها حمد واحد است، بلکه حامد واحد هم هست.
چنان که جزء جزء عالم وصفی از اوصاف الهی را حکایت می کردند، کل عالم هم کل صفات الهی را می توانند توصیف کنند و «جَمیعُ المُوجُودات مِن حَیثُ نِظامِهِ الجُملی حَمدٌ واحِدٌ و حامِدٌ واحِدٌ» می خواهد این را بگوید.
سوال: – نکته جمله ملاصدرا در واحد بودن است؟
نکته ای که این عبارت دارد، این است که عالم در کل حمد واحدی است؛ هم حمد بودن نکته اش است، کلیتش یک حمد است و کلیتش حمد واحد است؛ این دو تا را هم در ضمن خودش دارد.
– شما جلسه آخر فرموده بودید که تک تک موجودات حمد واحد بودند، یعنی تک تک آن ها حمد متفاوتی ندارند؟ آیا می توانند حمد متفاوتی هم داشته باشند و یک حمد واحدی هم داشته باشند؟
بله می خواهد این را بگوید؛ مطلب دوم دقیقا می خواهد این را توضیح بدهد.
نویسنده: سهیلا جعفری
