ارانی ، تقی (تبریز ۱۲۸۲ـ تهران ۱۳۱۸ش)

مُطهّری‌، مرتضی (فریمان ۱۲۹۸ـ تهران ۱۳۵۸ش):
دكتر ارانى به اعتراف خود پيروان مكتب ماترياليسم ديالكتيك از بهترين دانشمندان اين مكتب است. در سرمقاله شماره بهمن ماه 1327 مجله مردم (نشريه تئوريك حزب توده ايران) مى ‏نويسد:
«ارانى از لحاظ وسعت معلومات و جامعيّت علمى بى‏ نظير است.»
دكتر ارانى علاوه بر مقالاتى كه در مجله دنيا منتشر كرده، و بعد از مرگش طرفدارانش به صورت جزوه‏ هاى مستقل بارها چاپ و انتشار داده‏ اند- مثل جزوه «ماترياليسم ديالكتيك» و جزوه «عرفان و اصول مادى» و غير اينها- كتابهاى مستقل نيز تأليف كرده است، كه شايد مهمتر از همه پسيكولوژى است.
با آنكه تقريباً پانزده سال از مرگ دكتر ارانى مى‏گذرد، هنوز طرفداران ماترياليسم ديالكتيك در ايران نتوانسته‏ اند بهتر از او بنويسند.
دكتر ارانى در اثر آشنايى به زبان و ادبيات فارسى و آشنايى، فى الجمله به زبان عربى، ماترياليسم ديالكتيك را سر و صورتى بهتر از آنچه ماركس و انگلس و لنين و غيرهم داده بودند داده است، و از اين جهت كتابهاى فلسفى وى بر كتابهاى فلسفى پيشينيانش برترى دارد. (مقدمه اصول فلسفه و روش رئالیسم)