خانه / قلمرو های فلسفه / تاریخ فلسفه / مختصات کتاب شفاء از زبان ابن سینا

مختصات کتاب شفاء از زبان ابن سینا

ابن سینا در آغاز شفاء مختصات این کتاب را چنین گزارش می کند:
1 – اصول و فروع فلسفه
علوم فلسفی به اصول و فروع تقسیم می شود: فروع بر روی اصول بناء می گردد. ابن سینا در کتاب شفاء خلاصه ای از  تأملات و تفکرات و آگاهی های خویش را در “اصول علوم فلسفی” آورده است. ابن سینا در آغاز کتاب شفاء می گوید: «غرض ما در این کتاب آنست که در آن خلاصه ای از  تأملات و تفکرات و آگاهی های خویش را از “اصول در علوم فلسفی” قرار دهیم. این علوم فلسفی منسوب به پیشینیان است.» در این کتاب علاوه بر اصول، فروع هم آورده شده است: «و فروع را همراه با اصول آوردم. مگر اینکه بر انکشاف آن به اهل فکر و نظر اعتماد کردم، و یقین کردم که آنچه را که توضیح دادم، بدان آگاهی و نظر یافته اند. یا اینکه از ذکر و یادم پنهان ماند، و به فکرم آشکار نگشت.» (الشفاء)

2 – ابتناء بر نظر مرتب و محقق
«این کتاب بر نظر مرتب و محقق بنا شده است.» (الشفاء) منظور از “نظر”، تأمل در شیئ و دیدن آن است. گاهی به آنچه از این تأمل و رؤیت حاصل می شود هم گفته می شود.

3 – افکار و آراء اجماعی
ابن سینا در این کتاب به جمع آرائی پرداخته است که بیشتر اهل فن در آنها اتفاق نظر دارند: «در این کتاب اصولی فراهم آمده است. این اصول را فهم هایی استنباط کرده اند که برای ادراک حق همدیگر را یاری می کردند. این فهم ها زمانی طولانی برای ادراک حق تلاش کرده اند. تا این که در نهایتِ استنباط ها و اجتهادها بر مجموعه ای دست یافتند که بیشتر آراء بر آن اتفاق داشتند. در اثر این اتفاقِ آراء و همراه با آن، غطاها و حجاب های ناشی از هواهای نفس برکناری شد.» (الشفاء)

4 – جامعیت
در این کتاب اغلب مسائل فلسفی آورده شده است: «از این رو بر آن شدم که بیشتر صناعت را در آن به ودیعه گذارم.» (الشفاء)
باز می نویسد: «در کتاب های پیشینیان چیز قابل اعتنایی نمی یابی، مگر اینکه آن را در این کتاب آوردم. بنابرین اگر آن مطلب را در جایگاهی که عادتا مخصوص آنست و در آنجا به اثبات آن پرداخته می شود، نیافتی؛ در موضع دیگری آوردم که سزاوارتر می دانستم.» (الشفاء)

5 – ابداعات و نوآوری ها
ابن سینا در این کتاب علاوه بر تألیف آراء پیشینیان، نظرات خویش را هم آورده است: «و به آنها آراء پیشینیان چیزهایی افزودم که آنها را به فکر خویش دریافتم، و به نظر خودم حاصل کردم، به ویژه در سه علم طبیعت و مابعدالطبیعه و علم منطق.» (الشفاء)

6 – طرح شبهات و حل آنها
شبهات مربوط به مسأله طرح و حل می شود: «در هر جایگاهی به مواقع شبهه اشاره کنم، و آن شبهات را به قدر طاقت و توانم با واضح ساختن حقیقت حل کنم.» (الشفاء)

7 – ایجاز و اجتناب از اطناب
ابن سینا در این کتاب می کوشد تا از اطناب پرهیز کند، و مطالب را موجزتر بیان کند: «در اختصار الفاظ به جد کوشیدم، و از تکرار دوری کردم، مگر آن که تکراری به خطاء یا سهو واقع شده باشد، و از تطویل در نقض کردن مذاهبی که بطلان آنها آشکار است، دوری گزیدم. یا اینکه به سبب اصولی که تقریر کردم، و قوانینی که شناساندم، به نقض بعضی از مذاهب نپرداختم، و نیازی به پرداختن نبود، و همان اصول و قوانین ما را از پرداختن به آن کفایت می کرد.» (الشفاء)
بنابرین این سینا به دو دلیل از پرداختن به نقض برخی از مذاهب خودداری می کند:
اول – بطلان آن مذاهب آشکار باشد.
دوم – آن اصول و قوانینی که در کتاب مورد تقریر و تبیین و تعریف قرار گرفته او را از پرداختن به نقض آنان کفایت کند.

8 – تلخیص مبادی منطق
برخی از اهل منطق در آغاز آن مبحث مبادی منطق را با مطالبی که منطقی نیست طولانی می کنند، ابن سینا از این کار خودداری کرده است: «عادت بر آن جاری است که مبحث مبادی منطق را با مباحثی که منطقی نیست طولانی می کننند، و حال آنکه آنها مباحث حکمت است، و برای صناعت حکمی می باشد. منظورم “فلسفه اولی” است. از این رو از ایراد مباحث آن در اینجا دوری کردم، و از ضایع کردن زمان پرهیز نمودم، و ذکر آنها را به تأخیر انداختم، و در جایگاه خود در آخر کتاب آوردم.» (الشفاء)

مسعود تلخابی

همچنین ببینید

نوروزنامه

نوروزنامه رساله ای است به فارسی، منسوب به خیام. موضوع آن، تاریخچه نوروز در ایران …

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *