فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
غایت و کمال مختص انسان؛ گزیده ای از مباحث جلسه 14 شرح اسفار ملاصدرا
– 1394/12/09
مدرس: مسعود تلخابی
بسم الله الرحمن الرحیم
[غایت هیچ موجودی برتر از غایت انسان نیست.]در ادامه ملاصدرا می فرماید که «لا يَفُوقُهَا فِيهِ فَائِقٌ»؛ اگر از ضمیر در يَفُوقُهَا چشم پوشی کنیم و لا نفی را کنار بگذاریم، از فَاقَ، یَفُوقُ بر آمده است. فَاقَ، یَفُوقُ یعنی عَلَی؛ برتری یافت. فَاقَهُم یا یَفُوقُهُم یعنی عَلاهُم و غَلَبَهُم؛ یعنی آن ها را مغلوب کرد؛ این در موضعی برتر قرار گرفت و آن ها در موضعی نازل تر جای گرفتند؛ مثلا در زبان عربی گفته می شود «فَاقَ أقرَانَهُ عِلماً و حِکمَةً»؛ یعنی از همگنان خودش برتری جست، بالا رفت، از جهت علم و حکمت. ملاصدرا در این جا می خواهد بگوید که انسان از موجودات دیگر برتری جسته است و هیچ برتری جوینده ای بر او برتری نمی یابد؛ بر انسان برتری نمی یابد، در رسیدن به آن هدف نهائی و کمالی که برای او معرفی شده است. ما طبقات مختلفی از موجودات داریم؛ اصناف مختلفی از موجودات داریم؛ اصناف موجودات را می توانیم به جمادات، نباتات، حیوانات، انسان و ملائکه تقسیم کنیم. برای هر کدام از این ها از جمادات، نباتات، حیوانات، انسان و ملائکه یک کمال نوعی مقرّر هست که به سمت آن دارند حرکت می کنند و در میان این ها برتری جوینده هایی وجود دارند؛ کمالات نوعی حیوانات از نباتات برتر است؛ ملائکه از دیگران برتر است؛ اما آیا در میان اصناف موجودات، موجودی هست که به آن کمالی که انسان مبتنی بر جوهر ذاتش می تواند به آن برسد، برسد؟ می گوید که نه؛ می گوید لا يَفُوقُ، برتری نمی جوید به او در آن هدف برتری جوینده ای یعنی هیچ کسی نمی تواند به آن هدفی که انسان برای آن طراحی شده است، برسد.
لا يَفُوقُهَا، برتری نمی جوید به آن، در آن کمال، برتری جوینده ای؛ هیچ برتری بر او برتری نمی جوید.
«وَ لا يَسبُقُ بِهِ عَلَيهَا سَابِقٌ» یعنی هیچ پیش گیرنده ای بر او پیشی نخواهد گرفت؛ یعنی در رسیدن به آن هدف، در رسیدن به آن کمال، هیچ کسی نمی تواند از انسان پیشی بگیرد؛ انسان از همگان در این کمال پیش تر و جلوتر است.
آن کمال چیست؟ آن کمالی که مطلوب هست، آن کمال مطلوبی که برای انسان معرفی شده است و انسان برای آن طراحی شده است، چیست؟ این طراحی مهم است. انسان طراحی شده برای رسیدن به آن هدف؛ که حالا آن هدف چیست و آن کمال چیست؟ ملاصدرا سه عنوان ذکر می کند:
1) الاتِّصَالُ بِالمَعقُولات.
2) مُجَاوَرَةُ البَارِئ؛ مجاورت خداوند متعال
3) التَّجَرُّدُ عَنِ المَادِیَّات؛ تجرّد از مادیات؛
این سه تا را ملاصدرا به عنوان کمال نوع انسانی معرفی می کند.
نویسنده: سهیلا جعفری
