فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
مقدمه:
زنانِ بالغ، “چرخه قاعدگی” را به صورت مستمر، در هر ماه، تجربه می کنند. این چرخه معمولاً بین ۲۱ تا ۳۵ روز، با طول متوسط ۲۸ روز طول می‌کشد، و حدود ۳۰ تا ۴۵ سال ادامه می‌یابد. این فرایندِ طبیعی، اثرات و عوارض گوناگونی را، مانند “نوسانات خلقی” به همراه دارد. این عوارض می تواند تعاملات اجتماعی زنان را دچار اختلال کند. درک و فهم این فرایند توسط مردان، این تعاملات را بهتر می کند.از این رو می توان از “اخلاق قاعدگی” سخن گفت و به نحوه درست تعامل با زنان در طول این چرخه اشاره کرد.
1 – قاعدگی
منظور از “قاعدگی”[1]، خونریزی ماهانه زنان است. این فرایند قسمتی از “چرخه قاعدگی”[2] یا “دوره ماهانه تخمدانی” است. چرخه قاعدگی، معمولاً بین ۲۱ تا ۳۵ روز در زنان بالغ، با طول متوسط ۲۸ روز طول می کشد، و حدود ۳۰ تا ۴۵ سال ادامه می یابد.
این چرخه، در یک زن یا دیگر پستانداران ماده، شامل “فاز فولیکولی”[3]، “فاز لوتئال”[4] و “فاز قاعدگی”[5] است.[6]“فاز قاعدگی”، به طور معمول بین 5 روز تا یک هفته به طول می انجامد. در “فاز قاعدگی”، خون، ترشحات، و بقایای بافتی ناشی از ریختن آندومتر[7]، از رحم تخلیه می شود.
2 – تبعات قاعدگی
با اینکه قاعدگی یک فرایند معمولی[8] و طبیعی[9] است، برخی از زنان مشکلاتی را تجربه می‌کنند. این مشکلات، به اندازه کافی زندگی آنها را مختل می‌کند.[10] این اختلالات، عبارتند از: آکنه[11]، “سینه های حساس”[12]، “احساس خستگی”[13] و “سندرم پیش از قاعدگی”[14] (PMS).[15]تا ۸۰ درصد از زنان در سن “تولیدمثلی”[16] در روزهای حول و حوش قاعدگی تنها مجموعه‌ای از تغییرات بدنی را تجربه می‌کنند.
۲۰ تا ۴۰ درصد از آنها علائم سندروم پیشاقاعدگی (PMS) را دارند. زنان در این حالت، چند روز قبل از پریود، “بی ثباتی عاطفی”، تحریک پذیری، “سردرد”، “درد شکم”، “تورم در قسمت های خاصی از بدن” و احساساتی مانند “اضطراب”، “عصبانیت یا ناراحتی”، “بی خوابی”، “خستگی”، “افسردگی” را تجربه می کنند.[17]3 تا 8 درصد از زنان مشکلات شدیدتری مانند “اختلال ناخوشی پیشا قاعدگی”[18] را تجربه می‌کنند.
اختلال ناخوشی پیشاقاعدگی (PMDD)حالتی بسیار شدیدتر از سندرم پیشاقاعدگی (PMS) است. این حالت به عنوان یک اختلال روانتنی مشابه با افسردگی تک‌قطبی در نظر گرفته می‌شود. این اختلال، تن و روانِ آنان را به طور جدی دچار آشفتگی و ناخوشی می کند، و هر ساله میلیون‌ها زن را دچار اختلالاتی در زمینه‌های عاطفی-هیجانی، ذهنی و جسمی می‌نماید. این اختلال به‌طور تنگاتنگی با فراز و نشیب چرخه قاعدگی مرتبط است، و معمولاً علائمش در “فاز لوتئال” چرخه قاعدگی[19] ظاهر می‌شود. در این مدت، می‌تواند عملکرد اجتماعی، شغلی و جنسی فرد را به‌طور قابل ملاحظه‌ای تحت‌الشعاع قرار دهد. زنان مبتلا به (PMDD) بیشتر در معرض خطر خودکشی هستند، میزان افکار خودکشی 2.8 برابر بیشتر، سابقه برنامه ریزی خودکشی 4.15 برابر و اقدام به خودکشی 3.3 برابر افراد معمول است.[20]“قاعدگی دردناک”[21] یا “درد پریود”[22] می‌تواند باعث گرفتگی[23] هایی در ناحیه شکم، پشت یا بالای ران شود. این اتفاقات در چند روز اول قاعدگی رخ می‌دهد.[24]“درد قاعدگی ضعیف کننده”[25] طبیعی نیست، و می تواند نشانه بیماری های شدیدی مانند “آندومتریوز”[26] باشد.[27]در طول “فاز لوتئال” و “قاعدگی”[28]، “نوسانات خلقی”[29] افزایش می یابد. این نوسانات در طول باقی چرخه قاعدگی کاهش می یابد.[30]تغییر سطوح “استروژن”[31] و “پروژسترون”[32] در طول چرخه قاعدگی اثرات سیستمیک بر جنبه های فیزیولوژیکی از جمله مغز، متابولیسم و سیستم اسکلتی عضلانی دارد. این تغییرات، می تواند دگرگونی های ظریف فیزیولوژیکی و قابل مشاهده در عملکرد ورزشی زنان از جمله عملکرد قدرتی، هوازی و ناهوازی باشد.[33]تغییرات در مغز نیز در طول چرخه قاعدگی مشاهده شده است.[34] اما به تغییرات قابل اندازه گیری در “پیشرفت فکری” ترجمه نشده است. از جمله موفقیت های عقلی و پیشرفت های فکری، عملکرد تحصیلی، حل مسئله، حافظه، و خلاقیت است.[35] در دوران قاعدگی، “توانایی استدلال فضایی”[36] بهتر می شود. این بهبود احتمالاً ناشی از کاهش سطح استروژن و پروژسترون است.[37]
3 – کیفیت تعامل با قاعدگی در میان ملل مختلف
ملل مختلف در طول تاریخ با این پدیده به صورت های مختلفی برخورد کرده اند. در اینجا به چند نمونه اشاره می شود:
3 – 1 – ملل نخستین
برای بیان اعتقادات ملل نخستین به چند گزارش اکتفا می کنیم:
الف – در میان ملل اولیه، مانند حیوانات، این قید موجود است که در ایام حیض با زنان نزدیکی نمی کنند.[38]ب – در میان ملل اولیه، از لحاظ تحریم، زن رتبه اول را داشت….مهمترین محرمات، در نزد ملتهای اولیه، مربوط به دوره حیض زن بود. هر کس یا هر چیز که با او در این هنگام تماس پیدا می کرد، اگر انسان بود، فضیلت خود را از دست می داد، و اگر جز انسان بود، فایده اش از بین می رفت.[39]ج – میان قبایل اولیه، همخوابگی با زن، نه تنها در ایام حیض بلکه در تمام دوران بارداری و شیردادن، حرام به شمار می رفت؛ شاید این از ابداعات خود زنان بود تا بتوانند، به این ترتیب، راحتی خود را بیشتر حفظ کنند؛ ولی علتهای اصلی به زودی فراموش می شود و زن، وقتی چشم باز می کند، خود را در نظر دیگران «نجس» می بیند، و کم کم، خود، این نجاست را باور می کند، و حیض، و حتی بارداری، را همچون ننگی تلقی می نماید.[40]د – [در میان ادیان و ملل قدیم] حیض و زایمان، مانند گناه، مایه ناپاکی روحی می شد، و لازم بود مراسم و شعایر و قربانی و نماز و دعای خاصی به وسیله کاهنان صورت گیرد تا زن حایض و نفساء از پلیدی پاک شود.[41]
3 – 2 – قبیله ماکوزی
در قبیله ماکوزی، در گویان انگلیس، به زنان حایض اجازه نمی دادند که در آب شستشو کنند، مبادا آب مسموم شود؛ نیز آنان را از رفتن در جنگلها نهی می کردند، به این تصور که در این موقع مارها عاشق زنان می شوند و آنان را خواهند گزید.[42]
3 – 3 – ایران باستان
در ایران باستان، گوشه نشینی زمان حیض، بر زنان واجب بود.[43] با او نشست و برخاست نمی کردند، و همراهِ او نمی خوردند و نمی آشامیدند. [44]
3 – 4 – یهود
يهود سخت گيرى مى كردند و در اين ايام به كلى از زنان در همه چيز جدا مى شدند، در خوردن و آشاميدن و مجلس و بستر، و در تورات كنونى احكام شديدى در اين باره ديده مى شود.[45] در باب 15 از سفر لاويان تورات چنين مى خوانيم: «اگر زنى صاحبه جريان باشد و جريان از بدنش خون حيض باشد تا هفت روز جدا خواهد بود و هر كس كه او را مس كند تا به شام ناپاك باشد- و هر چيزى كه وقت جدا ماندنش بر آن بخوابد ناپاك و هر چه كه بر آن نشسته باشد ناپاك باشد- و هر كسى كه بسترش را لمس نمايد لباس خود را بشويد و خويشتن را با آب شستشو دهد و تا به شام ناپاك باشد ….»
3 – 5 – مسیحیان
مسيحيان هيچ گونه محدوديت و ممنوعيتى براى خود، در برخورد با زنان، در اين ايام قائل نبودند.[46]
3 – 6 – عرب قبل از اسلام
دستور و سنت خاصى نزد بت پرستان عرب، در اين زمينه يافت نمىشد، ولى ساكنان مدينه و اطراف آن، بعضى از آداب يهود را در اين زمينه اقتباس كرده بودند، و در معاشرت با زنان در حال حيض، سختگيريهايى داشتند. در حالى كه ساير عرب چنين نبودند، و حتى شايد آميزش جنسى را در اين حال جالب مى دانستند و معتقد بودند اگر فرزندى نصيب آنها شود بسيار خونريز خواهد بود. خونريزی از صفات بارز و مطلوب، نزد اعراب باديه نشين بود.[47]ابوالفتوح رازی عادت عرب را در جاهلیت، موافق عادت مجوس می داند و می نویسد: «عرب را در جاهليّت عادت چنان بود كه چون زن را حيض پديد آمدى از او اجتناب كلّى كردندى، او را در خانه تنها بنشاندندى و با او مجالست و مؤاكلت و مشاربت نكردندى بر عادت مجوس.»[48]
3 – 7 – اسلام
اعراب در زمان پیامبر اسلام (ص) حکم حائض را از ایشان سؤال کردند. این آیه فرود آمد: «وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْمَحِيضِ قُلْ هُوَ أَذىً فَاعْتَزِلُوا النِّساءَ فِي الْمَحِيضِ وَ لا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ فَإِذا تَطَهَّرْنَ فَأْتُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَمَرَكُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ التَّوَّابِينَ وَ يُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِينَ» (بقره: 222) [و از تو، در باره خون حيض سؤال مىكنند، بگو: “چيز زيانبار و آلودهاى است”، از اين رو در حالت قاعدگى، از زنان كنارهگيرى كنيد! و با آنها نزديكى ننماييد، تا پاك شوند! و هنگامى كه پاك شدند، از طريقى كه خدا به شما فرمان داده، با آنها آميزش كنيد! خداوند، توبه كنندگان را دوست دارد، و پاكان را (نيز) دوست دارد.]
از این آیه، احکام زیر استنباط می شود:
الف – خونِ حیض نجس است.
ب – خونِ حیض، نجاست مغلّظه است. یعنی پاک کردنِ کم یا زیاد آن واجب است.
ج – خون حیض از احداثی است که موجب غسل می باشد. زن بعد از تمام شدن مدت حیض باید غسل کند.
د – نزدیکی با زنان از قُبُل در این مدت حرام است.
ه – جماع بعد از انقطاعِ دم و قبل از غسل، مكروه است، و بعد از غسل کراهت ندارد.[49]
4 – ضرورتِ وجود روش بهتر برای تعامل با زنان در این دوره
تغییرات ناشی از قاعدگی، می تواند به طور قابل توجهی بر سلامت و کیفیت زندگی زنان تأثیر بگذارد. مداخلات به موقع و مناسب می تواند زندگی این زنان را بهبود بخشد.[50] روشِ “مداخلات به موقع و مناسب” را می توان، ذیل عنوانِ “اخلاق قاعدگی” قرار داد.
نخستین کار، “شناخت قاعدگی” است. “قاعدگی” را بشناسند و شرایط آن را درک کنند. “قاعدگی” یک فرایند طبیعی است، و تبعات طبیعی نیز دارد. این مهم ترین کاری است که اطرافیان می توانند انجام دهند. وقتی این پایه معرفتی درست می شود، فرد می تواند در برابر نوسانات خلقی ناشی از این دوره صبر پیشه کند، با او بدخلقی نکند، شنونده خوبی برایش باشد. برای او غذا‌ها و نوشیدنی‌هایی مفید فراهم کند، در کار‌ها به او کمک کند. از او اجتناب کلی نکند. بیشتر محبت کند. کاری کند که حس خوبی نسبت به خود داشته باشد و….
پی نوشت ها:
[1] – Menstruation
[2] – Menstrual cycle
[3] – follicular phase
[4] – luteal phase
[5] – menstrual phase
[6] – Oxford Dictionary of Psychology
[7] – Endometrium: غشای مخاطی پوشاننده داخل رحم
[8] – normal
[9] – natural
[10] – Gudipally PR, Sharma GK (2020) “Premenstrual syndrome”
[11] – acne: یک عارضه پوستی که در بین جوانان رایج است و باعث ایجاد جوش های (= لکه های زیادی) به خصوص روی صورت و گردن می شود.
[12] – tender breasts
[13] – feeling tired
[14] – premenstrual syndrome: نشانه‌هاى جسمى و روانى كه ممكن است پيش از قاعدگى بروز كند.
[15] – Primary Dysmenorrhea: Diagnosis and Therapy (November 2020) Ferries-Rowe E, Corey E, Archer JS 136
[16] – یعنی از زمان بلوغ تا یائسگی
[17] – Merriam Webster’s Medical Desk Dictionary
[18] – premenstrual dysphoric disorder
[19] – یعنی روز ۱۷ تا ۲۸ام چرخه
[20] – Premenstrual Dysphoric Disorder as a correlate of suicidal ideation, plans, and attempts among a nationally representative sample (2013). Pilver, Corey E.; Libby, Daniel J.; Hoff, Rani A.
[21] – Dysmenorrhea
[22] – period pain
[23] – cramp
[24] – Menstrual cycle effects on sleep.(September 2018). Baker FC, Lee KA. Sleep Medicine Clinics (Review). 13 (3): 283–94.
[25] – Debilitating period pain
[26] – endometriosis: آندومتریوز به حالتی گفته می‌شود که یاخته‌های مشابه با یاخته‌های آستر رحم در بیرون از رحم رشد کنند.
[27] -Pain in endometriosis.(2020). Maddern J, Grundy L, Castro J, Brierley SM. Frontiers in Cellular Neuroscience. 14: 590823.
[28] – luteal and menstrual phases
[29] – mood fluctuations / mood swing: نوسان خلق یک تغییر شدید یا سریع در خلق و خو است. چنین نوسانات خلقی می تواند نقش مثبتی در ترویج حل مسئله و تولید برنامه ریزی رو به جلو انعطاف پذیر داشته باشد. با این حال، زمانی که نوسانات خلقی آنقدر قوی هستند که مخرب هستند، ممکن است بخش اصلی اختلال دوقطبی باشند.
[30] – Else-Quest & Hyde 2021, pp. 258–61
[31] – estrogen
[32] – progesterone
[33] – The impact of menstrual cycle phase on athletes’ performance: a narrative review.(February 2021). Carmichael MA, Thomson RL, Moran LJ, Wycherley TP .Int J Environ Res Public Health (Review). 18 (4): 1667
[34] – “The cycling brain: menstrual cycle related fluctuations in hippocampal and fronto-striatal activation and connectivity during cognitive tasks” (October 2019). Neuropsychopharmacology. Pletzer B, Harris TA, Scheuringer A, Hidalgo-Lopez E 44 (11): 1867–75.
[35] -Cognition, the menstrual cycle, and premenstrual disorders: a review”. (March 2020) Le J, Thomas N, Gurvich C .Brain Sci (Review). 10 (4): 198.
[36] – spatial reasoning ability: توانایی فضایی یا توانایی دیداری-فضایی ظرفیت درک، استدلال و به خاطر سپردن روابط فضایی بین اشیاء یا فضا است.
[37] – Else-Quest & Hyde 2021, pp. 258–61.
[38] – تاریخ تمدن؛ ویل دورانت / 1 ، 57
[39] – همان / 1 ، 85 – 84
[40] – همان / 1 ، 85
[41] – همان / 1 ، 367
[42] – همان / 1 ، 85
[43] – همان / 1 ، 433
[44] – روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن؛ ابوالفتوح رازی / 3، 231
[45] – الميزان في تفسير القرآن؛ سیدمحمد حسین طباطبایی / 2، 208
[46] – همان / 2، 208
[47] – همان / 2، 208
[48] – روض الجنان و روح الجنان في تفسير القرآن / 3، 231
[49] – كنز العرفان فى فقه القرآن؛ فاضل مقداد / 1، 43 – 42
[50] – Menstrual health as a part of preventive health care.(September 2019). Matteson KA, Zaluski KM. Obstetrics and Gynecology Clinics of North America (Review). 46 (3): 441–53.
مسعود تلخابی
