فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
آیا کودکان توانایی تفکر فلسفی دارند؟
منظور از تفکر فلسفی، تفکر و تأملِ انتزاعی درباره مسائل بنیادین وجود، کیهان، جهان، انسان و جامعه است.
ژان پیاژه بر این اعتقاد بود که بیشتر کودکان، پیش از یازده و دوازده سالگی، توانایی تفکر فلسفی را ندارند. موافق “نظریه رشد شناختی”ِ وی، کودکان در دوره چهارم از رشد شناختی، به این توانایی دست می یابند. وی دوره چهارم را دوره “عمليات صوری” (FORMAL OPERATIONAL) نامیده است. اين دوره، از دوازده سالگی شروع می شود و تا سنين بزرگسالی ادامه می یابد. در اين دوره، تفكر نوجوان از قلمرو واقعيات عينی و محسوس فاصله می گیرد، و به قلمرو انتزاعيات وارد می شود. فرد در اين مقطع قادر است نظريه‌ها و الگوهای مختلفی را درباره جهانِ خارج و واقعيات مربوط به آن مطرح كند. برای مثال، نوجوانی که در این مرحله از تفکر قرار دارد، فرمان دوچرخه را می بیند، سپس، سکان کشتی را هم ملاحظه می کند. آنگاه شباهت این دو را در می یابد، و مفهوم “مکانیسم فرمان” (steering mechanism) را انتزاع می کند. منظور از این، مکانیسمی است که به وسیله آن چیزی هدایت می شود. به اعتقاد پیاژه، ناتوانی از تفکر فلسفی، تا سن 12 سالگی، به این دلیل است که کودکان، قادر به “فکر کردن درباره تفکر” (thinking about thinking) نیستند، نوعی تفکر “فراسطحی” (meta-level thinking) که مشخصه تفکر فلسفی است.
با این حال، مجموعه‌ای از تحقیقات روان‌شناختی وجود دارد که نشان می‌دهد روایت پیاژه به طور جدی، توانایی‌های شناختی کودکان را دست کم گرفته است. و کودکان خیلی پیشتر از این سن، توانایی تفکر فلسفی دارند.
گرت متیوز (Gareth Matthews) نمونه های از تفکر فلسفی را در کودکان گردآورده است:
تیم (TIM)، که حدود شش سال دارد، در حالی که مشغول لیسیدن یک قابلمه بود، پرسید: “پدر، چگونه می توانیم مطمئن باشیم که همه چیز یک رویا نیست؟”
جردن (JORDAN) (پنج ساله)، یک شب در ساعت هشت به رختخواب رفت، آنگاه پرسید: «اگر ساعت هشت بخوابم و ساعت هفت صبح بیدار شوم، واقعاً از کجا بدانم که عقربه کوچک ساعت فقط یک بار دور زده است؟ آیا برای تماشای آن باید تمام شب را بیدار بمانم؟ ….»
یک روز جان اِدگار (JOHN EDGAR) (چهار ساله) که هواپیماها را دیده بود که بلند می شوند، بلند می شوند و به تدریج در دوردست ها ناپدید می شوند، اولین سواری با هواپیما را انجام داد. وقتی هواپیما از صعود باز ایستاد و علامت کمربند ایمنی خاموش شد، جان ادگار رو به پدرش کرد و با لحنی نسبتاً آرام اما همچنان متحیر گفت: «اینجا واقعاً چیزها کوچک‌تر نمی‌شوند.»
این مثال ها و نمونه های بی شمار دیگر، نشان می دهد که تفکر فلسفی از سنین بسیار پایین تری از آنچه پیاژه می گوید آغاز می شود.
تجربه کاری ما با کودکان 5 و 6 ساله و بالاتر نیز این گزارش ها را تأیید می کند.
سرانجام، حکایتی از پسرم صدرا بگویم. حدود سه سال داشت که یک بار پرسید: می گوییم همه چیز را خدا آفریده است، خودِ خدا را چه کسی آفریده است؟ چنین سؤالهایی برای ذهنی مطرح می شود، که الگوهای انتزاعی علیت را در ذهن داشته باشد.
مسعود تلخابی