فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
ابن سینا در مقدمه کتاب شفاء، از کتاب دیگری سخن می گوید که بعد از اتمام شفاء، در حال نوشتن آنست. او می گوید:
«سپس [چنین] دیدم که در پی این کتاب، کتاب دیگری را [تألیف کنم]. نام کتاب اخیر را “کتاب اللواحق” نامیدم. آن، همراه با عمرم تمام می شود. در طول سال مطالب آن را می نگارم، و وقتی از نگارش آن، در هر سال، فراغت می یابم، و تمامش می کنم، تاریخ و زمان آن را مشخص می نمایم.»[1]بنا بر گزارش خود شیخ، “کتاب اللواحق” سه ویژگی دارد:
الف – چون شرحی برای کتاب شفاء است.
ب – مانند تفریعی است، برای اصولی که در کتاب شفاء آمده است.
ج – معانی موجز در شفاء، در این کتاب بسط داده شده است.[2]ابن ابی اصیبعه (م 668) گوید: ابن سینا کتاب دیگری هم دارد، که در کلام ابوعبید جوزجانی نیامده است. آن، کتابِ اللواحق است. گویند که شرح شفاء است.[3] نظیر این سخن را صفدی در “الوافی بالوفیات” نیز آورده است.[4] صاحب کشف الظنون هم از این کتاب نام برده است.[5] با این حال، از این كتاب، اثرى در دست نيست.[6]شیخ در جاهاى ديگر نيز اشاره به اين كتاب كرده است؛ از جمله در پايان موسيقى شفا مى گويد:
«و لنقتصر على هذا المبلغ من علم الموسيقىّ و ستجد فى كتاب اللّواحق تفريعات و زيادات كثيرة ان شاء اللّه تعالى»[7] [از علم موسیقی به همین اندازه اکتفاء می کنیم، و به زودی در کتاب اللواحق، تفریع ها و زیادت های بسیاری خواهی یافت.]
در آغاز كتابى كه با نام “منطق المشرقيّين” چاپ شده، پس از ذكر كتاب شفا چنين گويد: «و سنعطيهم فى اللّواحق ما يصلح لهم زيادة على ما أخذوه و على كلّ حال فالاستعانة باللّه وحده»[8]. [و به زودی در کتاب اللواحق آنچه را که صالح برای شماست ارائه خواهم کرد، افزون بر آن چیزی که برگرفتید….]
چنین به نظر می رسد که “کتاب اللواحق” اگر شروع شده باشد، به پایان نرسیده است. چون این کتاب چنانکه خود شیخ می گوید قرار بوده تا آخر عمر وی نگاشته شود.
پی نوشت ها:
[1] – الشفاء- المنطق / 1، 10
[2] – همان / 1 ، 10
[3] – عيون الأنباء في طبقات الأطباء / 3، 437: و للشيخ الرئيس من الْكتب كَمَا وَجَدْنَاهُ غير مَا هُوَ مُثبت فِيمَا تقدم من كَلَام أبي عبيد الْجوزجَاني كتاب اللواحق يذكر أَنه شرح الشِّفَاء.
[4] – الوافی بالوفیات / 12 ، 250
[5] – كشف الظنون عن أسامي الكتب والفنون / 2 ، 1454. وی آورده است: «كتاب اللواحق، للشيخ الرئيس أبي علي: حسين بن عبد الله بن سينا، المتوفى: سنة 428 ، ثمان وعشرين وأربعمائة»
[6] – طبيعيات دانشنامه علايى (مقدمه مهدى محقق)/ 8
[7] – جوامع علم الموسيقى / 152
[8] – منطق المشرقيين / 4
مسعود تلخابی
