فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
«گذشته و آينده دو عدم است و ما بين دو نيستی كه سرحد دو دنياست، دمی را كه زنده ايم دريابيم! استفاده بكنيم و در استفاده شتاب بكنيم.»[1]
مُفادِ این گزاره در چند جا از رباعیات خیام انعکاس یافته است. برای نمونه در جایی می گوید:
از دی که گذشت هیچ از او یاد مکن
فردا که نیامده‌ست فریاد مکن
بر نامده و گذشته بنیاد مکن
حالی خوش باش و عمر بر باد مکن
امروزه، توجه و تمرکز در “حال” و “آن” و “اکنون” را “ذهن آگاهی” می نامند، و آن را در بهبود شرایط جسمی و روانی انسان مؤثر می دانند.
“ذهن آگاهی” به حالتی گفته می شود که ذهن به چیزهای حاضر در اکنون توجه دارد.
“ذهن آگاهی”[2]، نوعی “مدیتیشن”[3] است. در این مدیتیشن، بر آگاهی و توجه و تمرکز شدید، به آنچه در لحظه به وسیله حواس پنجگانه ادراک می شود، یا به “هیجان ها و احساساتی” که در لحظه به آدمی دست می دهد، تأکید می گردد. این تمرکزها و توجه ها می بایست خالی از تفسیر و قضاوت باشد. [4]
مطالعاتی وجود دارد که سازوکار تأثیر “ذهن آگاهی” را بر شرایط جسمی و روانی بررسی می کند. موارد زیر از نتایج این مطالعات است:
الف- “ذهن آگاهی “استرس” را کم می کند، یا تو گویی: «ذهن آگاهی می‌تواند استرس را مهار کند.» امروزه، “اضطراب” از شایع ترین اختلال ها و بیماری هاست. صرف زمان زیاد برای “برنامه ریزی”، “حل مسئله”، “رویاپردازی”، یا فکر های منفی یا افکار تصادفی می توانند بر میزان “اضطراب” بیافزایند. این عوامل، اغلب مربوط به فکر کردن درباره گذشته یا آینده می باشد. وقتی انسان، به “حال” و “لحظه” متمرکز می شود، از این عوامل رها می گردد. رهایی از این عوامل باعث کاهش “اضطراب” و می شود. وقتی انسان، استرس بیشتری را تجربه می‌کنیم، آمیگدال (بادامک مغز) رشد می‌کند. این تغییر، قابل اندازه گیری است. “ذهن آگاهی” می‌تواند به دلیل کم کردن سطح استرس در بادامک مغز، موجب کاهش اندازه آن شود. وقتی ما در وضعیت پراسترس هستیم، بخش بادامک مغز رشد می‌کند. [5] رشد بی رویه این بخش، انسان را در سطحی بالا از استرس نگه می دارد.
ب – ذهن آگاهی می‌تواند، به نحو مطلوبی مغز را تغییر دهد، و به حفظ سلامت ذهن کمک کند. این خاصیت ذهن آگاهی، با خاصیت کنترل اضطراب در ارتباط است. زیرا، کنترل استرس، می تواند “نوروپلاستیسیتی” [انعطاف پذیری عصبی] را افزایش دهد، و مغز را منعطف تر نماید. وقتی هورمون استرس به نام “کورتیزول”[6] در بدن بالا می‌رود و در سطح بالایی باقی می‌ماند، می‌تواند «برای مغز مانند ماده‌ای سمی عمل کند.» بنابرین، استرس می‌تواند به شکل مستقیم بر نوروپلاستیسیتی مغز تأثیر بگذارد، و از میزان آن بکاهد. به همین دلیل کنترل استرس باعث می‌شود مغز ما منعطف‌تر باقی بماند. [7]
ج – ذهن آگاهی راهی ساده اما پرقدرت برای تقویت چندین عملکرد مغزی در زمینهٔ یادگیری است. [8] برای مثال می‌تواند توجه و تمرکز را تقویت کند. [9]
ج – افراد را از چالش‌های ذهنی و فکرهای چرخه واری که ذهن در پاسخ به آن‌ها تولید می‌کند آگاه می کند، و آنان را از فرایندِ “تمایل به نگرانی” مطلع می نماید. [10]
د – درد را کاهش دهد. [11]
ج – توانایی مواجهه با احساسات شدید و دشوار را افزایش می دهد. [12]
د – در کسانی که افسردگی های شدیدی دارند تأثیرات مثبت دارد. [13]
و – خواب را بهبود می بخشد، و بی خوابی را کاهش می دهد.[14]
ز – فشار خون بالا را مهار می کند. [15]
ح – فرسودگی شغلی را کاهش می دهد. [16]
ط – باعث بهبودی کنترل دیابت می شود. [17]
تمرین هایی برای ذهن آگاهی وجود دارد.
تمرین های ذهن آگاهی به صورت های مختلفی انجام می گیرد، موارد زیر نمونه هایی از آنست:
الف – فرد توجه خود را تا جایی که ممکن است روی زمان حال متمرکز می کند. [18]
ب – به چیزهایی توجه می کند که در حالت عادی ندیده می‌گیرد. [19]
ج – ذهنش را به کاری که در حال انجامش هست بر می گرداند. [20]
د – توجه می کند که چطور ذهنش شروع به پراکنده شدن و کشیده شدن به موضوعات دیگر می کند. او سفرهای ذهن را در زمان های مختلف و مکان های متفاوت پی گیری می کند. هرچند، از شاخه به شاخه پریدن ذهن می‌تواند از خیلی جهات مفید باشد، و در کارهای خلاقانه کمک‌کند، اما در ضمن می‌تواند مهار گسیخته شود. همین‌جاست که افکار تکرارشونده، نشخوار کردن فکرها و نگرانی وارد صحنه می‌شوند. همین‌ها عواملی برای بالا بردن سطح استرس می‌شوند. این توانایی ذهنی که همه را به فکر کردن به آینده، برنامه‌ریزی و نگران شدن در مورد خطرها وامی‌دارد، اگر بیش از اندازه فعال شود می‌تواند ما را کاملاً از کار بیندازد. آشنا شدن با این کارکردِ ذهن، اولین قدم در رها کردن بخشی از شلوغی‌های ذهن است. فرد با این تمرین توانایی خود را برای کنترل ذهن افزایش می دهد. [21]
ه – روی نفس کشیدن و بخش‌های مختلف بدن که به سمت آن‌ها راهنمایی می‌شود، تمرکز می‌کند. [22]
پی نوشت ها:
[1] – ترانه های خیام، صادق هدایت / 21 – 20
[2] – Mindfulness
[3] – meditation
[4] – https://www.mayoclinic.org
[5] – https://www.bbc.com/persian/articles/cxe1k11n7plo
[6] – Cortisol
[7] – https://www.bbc.com/persian/articles/cxe1k11n7plo
[8] – همان
[9] – https://www.mayoclinic.org/health
[10] – https://www.bbc.com/persian/articles/cxe1k11n7plo
[11] – همان
[12] – همان
[13] – همان
[14] – https://www.mayoclinic.org
[15] – همان
[16] – همان
[17] – همان
[18] – https://www.bbc.com/persian/articles/cxe1k11n7plo
[19] – همان
[20] – همان
[21] – همان
[22] – همان
مسعود تلخابی
