دانش نوظهورِ “تاریخ بزرگ” به خاطر کلی نگری هایی که دارد، قرابت هایی با “قلسفه” و “مسائل فلسفی” می یابد:
جهان از “سادگی” به سمت “پیچیدگی” (Complexity) در حال حرکت است. در این روند چندین «آستانهی پیچیدگی» وجود دارد. به زمانهایی که پیچیدگی جهان از یک سطح به سطح جدید (پیچیدهتر شدن) گذار کرده است، “آستانه پیچیدگی” می گوییم. برخی از مهمترین آستانههای پیچیدگی اینها هستند:
بیگ بنگ
پیدایش ستارهها
پیدایش عناصر شیمیایی جدید و پیدایش سیارهها
پیدایش حیات
پیچیدهشدن گونههای حیات
پیدایش انسان
پیدایش تمدن
پیچیدهشدن تمدنها
انقلاب صنعتی
ما انسان ها اکنون در دنیای پیچیده امروز زندگی می کنیم. این روند را امروزه دانشی مورد مطالع قرار می دهد که به “تاریخ بزرگ” (Big History) شهرت دارد. علم «تاریخ بزرگ» روایتی یکپارچه و منسجم از تاریخ ۱۳.۷ میلیارد سالهی جهان، از ابتدا (از بیگ بنگ) تا امروز در اختیار ما قرار میدهد. «تاریخ بزرگ» یک رشتهی دانشگاهی نسبتاً نوظهور است. بهجز دانشگاه، در بسیاری از دبیرستانهای جهان هم تدریس میشود. در برخی از این دبیرستانها، دورهی تاریخ بزرگ جایگزین دروس متداول تاریخ شده است. گسترش تاریخ بزرگ در جامعه بیش از همه مدیون تلاشهای “دیوید کریستین” از دانشگاه مک کوئری در استرالیا است. “کریستین” با حمایت “بیل گیتس” پروژهای برای ترویج تاریخ بزرگ با نام «پروژه تاریخ بزرگ» راهاندازی کرده است و با کمک علاقهمندان از سراسر جهان، مدارس تاریخ بزرگ بسیاری در سراسر جهان راهاندازی شدهاند. پیدایش تاریخ بزرگ را میتوان ادامهی سنت علمی «کیهان شناسی تکاملی» به حساب آورد.
هر دو رشته تلاش میکنند با استفاده از دادههای علمی، پیدایش و پیچیدهشدن جهان را توضیح دهند. با این تفاوت که در تاریخ بزرگ، «انسان» هم به لیست موضوعات مورد مطالعه اضافه شده و از قضا بخش مهم و فربهای از ادبیات این علم را تشکیل میدهد.
تاریخ بزرگ محصول همکاری دانشمندان علوم محض و علوم اجتماعی است.
به این اعتبار می توان آن را یکی از میانرشتهایترین رشتههای دانشگاهی به حساب آورد.
برخی از مهمترین شاخههای علمی که در شکلگیری و گسترش تاریخ بزرگ سهیم هستند به این قرارند: فیزیک، شیمی، کیهانشناسی، نجوم، زمینشناسی، زیستشناسی، اقلیمشناسی، مطالعات آب و هوا، دیرینهشناسی، دیرینانسانشناسی، انسانشناسی، باستانشناسی، جمعیتشناسی، جامعهشناسی، اقتصاد، علوم سیاسی، روانشناسی و مطالعات شبکه و مطالعات سیستمهای پیچیده.
تاریخ بزرگ دارای رویکرد «تاریخ کلان» است. رویکرد کلان به تاریخ، بیش از پرداختن به جزئیات تاریخی، علاقهمند به کشف و شناخت الگوها و روندهای کلان و جهان شمول تاریخی است. به همین دلیل در «تاریخ بزرگ» کمتر با جزئیات تاریخی سروکار داریم و در عوض، هدف، بیشتر یافتن موارد زیر است:
اول – روابط علی و معلولی بسیار پهندامنه
دوم – مکانیزمهای جهان شمولِ تغییر و پیچیدگی
سوم – تحولاتی که جهان را از انفجار بزرگ به دنیای امروز می رساند.
مطالعات «پیچیدگی» سهم قابل توجهی در شکلگیری روایت طولانی، یکپارچه و منسجم “تاریخ بزرگ” دارد. کل روایت “تاریخ بزرگ” بر مبنای این نظریه ساخته شده که جهان از “سادگی” به سمت “پیچیدگی” در حال حرکت است.
مسعود تلخابی