خانه / قلمرو های فلسفه / فلسفه أولی / همّ؛ تحلیلی درباره “همّ”

همّ؛ تحلیلی درباره “همّ”

وصف مشترک انسان با دیگر جانداران در “حیات” و لوازم آن است. از اوصاف فراگیر جانداران «صیانت از ذات» (self-preservation) است. «صیانت از ذات» رفتاری است که بقاء یک موجود زنده را تضمین می کند. آن رفتار، تقریبا در میان تمام موجودات زنده شایع است، و مبدء آن چون غریزه ای در آنها استقرار دارد.
این غریزه دو شعبه دارد: جلب منافع و دفع خطرات. این غریزه گاهی به صورت ارادی و گاهی غیر ارادی در موجود زنده فعال می شود. برای مثال «درد» و «ترس» بخش هایی از این مکانیسم هستند. «درد» شخص را به پس زدن وضعیت خطرناک و آسیب آور بر می انگیزاند، تا از قسمت آسیب دیده بدن محافظت کند، تا زمانی که تندرستی حاصل آید، و از تجربه های مشابه در آینده پرهیز کند. اغلب، به محض اینکه محرک دردناک برداشته شود، درد بی درنگ برطرف می شود، و بدن بهبودی می یابد.
«ترس» ارگانیسم را به جستجوی اطمینان بر می انگیزاند، و ممکن است موجب آزاد شدن آدرنالین شود. این هورمون (آدرنالین) تأثیر زیادی در بالا بردن توانایی حواس دارد. حواسی مانند شنوایی و بویایی و بینایی در نتیجه آزاد شدن آدرنالین تواناتر می شوند.
مفاهیم «خیر» و «شرّ» از این گذرگاه برای انسان حاصل می شود. انسان به آنچه که ذات او را حفظ می کند، رغبت نشان می دهد، و از آنچه که بقاء ذات او را تهدید می کند می گریزید. «خیر» چیزی است که انسان بدان رغبت دارد، و «شر» چیزی است که انسان آن را نمی خواهد، و از آن می گریزد.
«توقع خیر» و «انتظار شرّ» در آدمی حالتی را بر می انگیزاند به نام «همّ». این حالت زمانی روی می دهد که انسان انتظار خیری را دارد، و می ترسد که از دست برود، و همچنین توقع شری دارد، که می ترسد بر او فرود آید. در هر دو حالت اندوهی بر او می نشیند.
اندوهی که متعلق آن مربوط به آینده است.
در «همّ» دو رکن اصلی وجود دارد: هامّ [= مُهِمّ] – مهموم [= اندوهگین].
«مهموم» انسان است. «هامّ» یا «مُهِمّ» آن امری است که «همّ» را در وجود آدمی مستقر می کند. «هامّ» و «مُهِمّ» دو چیز می تواند باشد: جلب خیر مُتَوَقَّع – دفع شرّ منتَظر. در راستای جلب خیر متوقع همواره این اضطراب وجود دارد که فراچنگ نیاید. همواره در راستای دفع “شرِّ مُتَوقّع” این اضطراب وجود دارد که زایل نگردد. این اضطراب ها اگر نگوییم، خود «همّ» اند، منشأی برای «همّ» می باشند. امر عظیم و کار دشوار را «مُهمّ» می گویند، زیرا که کار دشوار، طبیعت [آدمی] را در اندوه و فکر می اندازد.

اراده و قصدی را که در آدمی برای جلب منفعت یا دفع خطری پدید می آید، «هِمَّت» نامیده می شود.

 

مسعود تلخابی

همچنین ببینید

تقریری از قانون علیت

جهان، مملوّ از پدیدار های گوناگون است. این پدیدار ها، ماهیت هایِ موجودی هستند، که …

پاسخی بگذارید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *