فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
گزیده ای از مباحث جلسه 2 شرح اسفار ملاصدرا -1394/07/25
مدرس: مسعود تلخابی
«بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله فاعل كل محسوس و معقول و غاية كل مطلوب و مسئول والصلاة على صفوة عباده و هداة الخلق إلى مبدئه و معاده سيما سيد المصطفين محمد المبعوث إلى كافة الثقلين اللهم فصل عليه و على الأرواح الطاهرة من أهل بيته و أولاده و الأشباح الزاهرة من أوليائه و أحفاده».
امروز مقدمه اسفار را آغاز می کنیم، با توجه به این که مقدمه اسفار حاوی مطالب خیلی مهمی است، در آن درنگ و تأمل می کنیم و به صورت کامل می خوانیم و تفصیلش می دهیم. این مقدمه شامل مطالب متعددی است. از آن جمله موارد زیر است:
1 – سعادت و چیستی آن
ملاصدرا در ابتدای مقدمه می نویسد: «بسا این پندار پیدا شود که سعادت و نیکبختی عبارت از: دست یازی به درجات حسی، و رسیدن به ریاست های خیالی است. ولی برای آن کس که تحقق و ثبات در امور، و آگاهی به معارف دارد روشن است که لذات و خوشی های زود گذر، سعادت حقیقی نیست، و موجب سرور عقلی نمی باشد. چون به وضوح دیده می شود، که [برای] غرق شدگان در این امور، و فرو رفتگان در این غرقاب، آرامش های الهی و آسایش های روحی از اطرافشان رخت بربسته، و معارف ربوبی از نزول در آن دل ها اباء دارد …» آنگاه به تبیین سعادت حقیقی برای انسان می پردازد.
2 – کمال مختص هر موجود
«شکی نیست آخرین هدفی که برای هریک از موجودات میسر است، تا بدان دست یازد، عبارت از کمالی است که آن موجود بدان اختصاص و انتساب داشته و با آن سازگاری دارد …»
3 – کمال خاص انسان
«نوع انسان را به واسطه جوهر ذات و اصل حقیقتش کمالی خاص است، که هیچ برتری بر او برتری نخواهد یافت، و هیچ پیشی گیرنده ای بر او پیشی نخواهد گرفت، و آن اتصال به معقولات و همسایگی با حق متعال و رهایی از مادیات است…»
4 – تشعب علوم
ملاصدرا سه جمله می آورد. آنگاه این سه جمله را پایه مطلب بعدی خود قرار می دهد:
اول – علوم متشعب است. (تشعب علوم)
دوم – فنون ادراکات متکثر است. (تکثر فنون ادراکات)
سوم – احاطه به همه علوم محال یا دشوار است.
5 – ضرورت پرداختن به اهم علوم
علوم متعددی وجود دارد. پرداختن به همه علوم مقدور نیست. قلمرو علم وسیع است، و میزان عمر قلیل. از این رو باید به مهم ترین آنها پرداخت.
6 – دو قوه نظری و عملی
آدمی را دو قوه است: نظری و عملی. “حکمت” راه تکمیل این دو قوت است.
7 – تعریف علوم عقلی محض
ملا صدرا علوم عقلی محض را این گونه تعریف کرده است: «وَ هِيَ العلمُ باللهِ و صفاتِهِ و مَلائِكَتِهِ و كُتُبِهِ و رُسُلِهِ و كيفيةِ صُدُورِ الأشياءِ مِنْهُ عَلَى الوجهِ الأكملِ و النظامِ الأفضلِ و كيفيةِ عنايتِهِ و عِلْمِهِ بِهَا و تدبيرِهِ إيَّاهَا بلا خلل و قصور و آفة و فُتُورٍ، و علمُ النفسِ و طريقِهِا إلى الآخرةِ و اتصالِهَا بالملإ الأعلى و افتراقِهَا عن وثاقِهَا و بُعْدِهَا عن الهيولى، إذْ بِهَا يَتِمُّ لَهَا الانطلاقُ عن مضايقِ الإمكانِ و النجاةُ عن طوارقِ الحدثانِ و الانغماسُ في بحارِ الملكوتِ و الانتظامُ في سلكِ سكانِ الجَبَرُوتِ- فيتخلص عن أسرِ الشهواتِ و التقلبِ في خبطِ العشواتِ و الانفعالِ عن آثار الحركاتِ- و قبولِ تحكم دورات السماواتِ.» شرح کامل این عبارات را در جلسات بعد خواهیم آورد.
8 – ضرورت پرداختن به عبادات
ملاصدرا عمل و عبادت قلبی و بدنی را برای وصول به حکمت ضروری می داند.
9 – پرداختن ملا صدرا به فلسفه الهی و داستان سلوک فلسفی او
ملاصدرا در بخشی از مقدمه به تحصیلات و مطالعات فلسفی خود می پردازد، و دشواری های این طریق را گوشزد می کند، و از مصیبت هایی که از ابناء زمان دیده است سخن می گوید.
10 – علم عقلی محض دانش تقلیدی نیست
ملاصدرا در بخش دیگری از مقدمه می گوید: «بدان که مراد از معرفت الهی و علم معاد و علم راه آخرت، اعتقادی که عامی و یا فقیه به صورت وراثت و به سرعت فراگیری فراگیرد نیست، برای اینکه شیفته تقلید و جامد بر صورت، برایش راه کشفِ حقایق – آن گونه که برای بزرگان از الهیان باز شده – باز نگردیده است …»
11 – اسفار أربعه (سفر های چهارگانه)
سالکان از عارفان و اولیای الهی را چهار سفر است:
نخست سفر از خلق به حق
دوم سفر در حق – به حق –
سوم که مقابل اول است از حق به خلق – به حق –
چهارم که از وجهی مقابل دوم است سفر در خلق – به حق می باشد.
ملاصدرا بعد از ذکر این اسفار می نویسد: لذا این کتابم را طبق حرکات اینان (سالکان از عارفان و اولیای الهی) در انوار و آثار، بر چهار سفر ترتیب دادم، و به نام: «حکمت متعالیه در سفرهای چهارگانه عقلی» نامیدم.
همینطور در این مقدمه به مطالبی درباره فلسفه و چیستی آن و حکمت متعالیه و همچنین دلیل و ضرورت مطالعه فلسفه و پژوهش درباره فلسفه و سیرت فلسفی ملاصدرا و این که چه جور و به چه نحوی به این مطالبی که در این کتاب می آورد، توفیق یافته و حاصل کرده است، بر می خوریم. امروز چند مطلب را می گویم. این مطالب، بسیار مهم است و برای ورود به عرصه حکمت متعالیه ضرورت تام دارد.
نویسنده: سهیلا جعفری