فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
علم اخلاق شاخه ای از فلسفه عملی به حساب می آید. دیگر فروع این شاخه «تدبیر منزل» و «سیاست مدن» می باشد.
“طاش كبرى زاده” (م 968) در کتاب “مفتاح السعادة و مصباح السيادة” در تعریف علم اخلاق می نویسد: «هو علم يُعرَفُ منه أنواع الفضائل.» [آن دانشی است، که از آن انواع فضائل شناخته می شود.] آنگاه وی انواع فضائل را اعتدال سه قوه نظری و غضبی و شهوی می داند. هریک از فضیلت ها در میانه دو رذیلت (افراط و تفریط) قرار دارند:
“حکمت” فضیلت قوه نظری است که میان دو رذیلت “جربزه” (طرف افراط) و “بلادت” (طرف تفریط) قرار گرفته است.
“شجاعت” فضیلت قوه غضبی است، که میان “جُبن” (طرف تفریط) و “تَهَوُّر” (طرف افراط) جای دارد.
و “عفت” فضیلت قوه شهوی است، که میان خُمُود (طرف تفریط) و فُجُور (طرف افراط) است.
شریف جرجانی (م 816) در تعریف فُجُور می نویسد: «هیأتی است که برای نفس حاصل می شود. نفس به واسطه این حالت اعمالی را بر خلاف شرع و جوانمردی انجام می دهد.»
برای هریک از این فضائل فروعی است، که در میانه دو رذیلت قرار دارند. این امور در علم اخلاق تعریف می شوند. این علم همچنین راهکار رهایی از دو طرف رذیلت و اقامت در ناحیه اعتدال را بیان می کند.
“طاش كبرى زاده” در بیان موضوع این دانش می نویسد: «موضوع این دانش ملکات نفسانی است، از جهت تعدیل آنها میان افراط و تفریط.»
گویند حکماء به اسکندر گفتند: «ای پادشاه بر تو است، که در هر کاری اعتدال بورزی، زیرا که زیادت عیب است، و نقصان عجز.»
“طاش كبرى زاده” منفعت این دانش را این گونه بیان می کند: «تا انسان در افعال خویش در حد امکان کامل باشد، و در این دنیا سعادتمند گردد، و در آخرت ستوده باشد.»
طاش کبری زاده چون دیگر علماء اخلاقِ مسلمان دانش اخلاق را در قالب نظریه “اعتدال تلقی” کرده است.
مسعود تلخابی
