آرامگاه ابن سینا، در میدان بوعلی سینا در مرکز شهرِ همدان واقع شده است. آنچه در این بناء جلب توجه می کند، همنشینی هنر و علم در کنار یکدیگر است. همان مقدار که معماری آن خیره کننده است، و مناسب حال و هوای شیخ الرئیس و عصر او می باشد، ارائه آثار و تألیفاتش و طرح برخی از آراء و اندیشه هایش نظر بیننده را جلب می کند.
ماکت آرامگاه در داخل آرامگاه قرار دارد.
مکانی که آرامگاه ابن سینا در آن قرار دارد، روزگاری منزل ابوسعید دخدوک از دوستان ابن سینا بوده که اکنون نیز در کنار او به خاک سپرده شده است.
تا اواخر قرن سیزدهم در این مکان اثری از آرامگاه امروزی ابن سینا نبود، بلکه در این مکان یک بنای قدیمی به شکل چهارطاقی وجود داشت که روی مقبره هر دو دوست (ابن سینا و دخدوک) بنا شده بود. این بنای چهارطاق، به مرور تخریب شد. سپس به دستور نگار، دخترعباس میرزای قاجار و نوه فتحعلی شاه، به جای آن، گنبدی آجری ساخته شد.
بنای امروزی مقبره ابن سینا، به مناسبت هزارمین سالروز تولد این دانشمند، توسط انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۰ ساخته و در سال ۱۳۳۳ خورشیدی افتتاح شد.
در اواسط سال ۱۳۲۶ هجری شمسی، انجمن آثار ملی تصمیم به اجرای طرح ساختمان آرامگاه گرفت. در آن هنگام “هوشنگ سیحون” (طراح بناء) برای تکمیل مطالعات خود به پاریس سفر کرده بود. پس از آگاهی از تصمیم انجمن در خرداد سال ۱۳۲۸، طرحهای اجرایی آرامگاه را به عنوان پایاننامه به دانشکده هنرهای زیبای پاریس ارائه و سپس در تیر ماه همان سال آن را برای اجرا به انجمن ارسال کرد. در اوایل سال ۱۳۲۸ بین انجمن آثار ملی ایران و شرکت ساختمانهای کشور (شرکت نسبی مهندس ابتهاج و شرکا) قرارداد قطعی ساختمان بسته شد و در خرداد ماه همان سال، کار بنای ساختمان آرامگاه آغاز شد.
آرامگاه ابن سینا در تاریخ ۲۱ اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۶ با شماره ثبت ۱۸۶۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران ثبت شد.
پس از تخریب مقبرهی قدیمی و گشودن قبر ابنسینا و ابوسعید، جمجمه و بخشهای باقیمانده از استخوانهای ابوعلی سینا و ابوسعید با حضور افراد معتمد و موثق، پس از تهیهی صورتجلسه، در جعبههای مخصوص گذاشته شده و مهر و موم شدند تا پس از ساخت بنای جدید، مجددا دفن شوند.
تمام عوامل و عناصر بنا، از اشکال هندسی و نمادینِ فراوان تشکیل شده اند. و هر کدام مفهوم خاص خود را دارند.
این آرامگاه به سبک معماری دورهای که ابن سینا در آن میزیسته و بر اساس قدیمیترین بنا و اثر معماری تاریخ دار اسلامی یعنی گنبد قابوس در شهر گنبد کاووس ساخته شده است. به گونه ای الهام گرفته از آنست.
معماری بنای آرامگاه ابن سینا و گنبد قابوس اگرچه در شکل کلی ظاهری شباهت دارند، اما سبک معماری آنها متفاوت است.
برای مثال برج آرامگاه قابوس ۱۰ ستون و برج آرامگاه ابن سینا ۱۲ ستون دارد. از طرفی فاصله بین ترکها در گنبد بوعلی باز و گشاده و در گنبد قابوس از ابتدا تا انتها بدون شکاف و روزنه است و درون آن فاقد نور و روشنایی است.
شکل بنا از خارج دارای دو قسمت است:
یکی قسمت زیرین که در برگیرنده ورودی، مقبره، دو سالن موزه یکی سالن نمایش آثار و نوشته های بو علی سینا و دیگر سالن نمایش آثار طب قدیم است.
و دیگر قسمت بالا که برج یادبود بنا است.
مسعود تلخابی