در آرامگاه ابوعلی سینا محلی برای به نمایش گذاشتن آثار بوعلی اختصاص یافته است.
عکسی از جمجمه بوعلی در غرفه نمایش آثار بوعلی در معرض دید گذاشته شده که هنگام جابه جایی مقبره تهیه شده است.
تالار جنوبی آرامگاه به عنوان موزه نگهداری سکه، سفال، برنز و سایر اشیا کشف شده مربوط به هزارههای قبل از میلاد و دوران اسلامی اختصاص یافته است.
تالار شمالی آرامگاه کتابخانهای دارد که مشتمل بر ۸۰۰۰ جلد کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفههای مربوط به آثار بوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی نگهداری میشود.
از کارهای دیگری که کمیتهی جشن هزارهی «ابوعلی سینا» برای بزرگداشت او انجام داد، تأسیس کتابخانهای در جوار آرامگاه وی بود. در این مورد، نظر اعضای انجمن این بود که چون «ابن سینا» فیلسوف و دانشمندی جهانی است، لازم است که همهی محافل علمی جهان در تأسیس کتابخانهی او مشارکت داشته باشند. از این رو در سال ۱۳۲۹ خورشیدی، با تهیهی یک اطلاعیه به زبانهای فارسی، عربی، فرانسه و انگلیسی، از همهی مؤلفان، مؤسسات فرهنگی و ناشران ایرانی و خارجی درخواست شد که کتابهایی به انجمن آثار ملی ارسال کنند.
در نتیجه، کتابهای گوناگون علمی، تاریخی، ادبی و همچنین کتابهایی که دربارهی «ابن سینا» یا از آثار آن بزرگمرد بود، از کشورهای مختلف به انجمن آثار ملی فرستاده شد. هم اکنون ۴۳۴۲ جلد کتاب فارسی و عربی در کتابخانهی ابن سینا موجود است که سی جلد از آنها از کتابهای خطی است و برخی از آنها بسیار نفیس و قابلتوجه است. ضمنا ۵۹۰ جلد کتاب به زبانهای فرانسه، انگلیسی، آلمانی و… نیز در کتابخانه وجود دارد.
بنای آرامگاه تلفیقی از دو سبک معماری ایران باستان و ایران بعد از اسلام است. در طراحی آرامگاه ابن سینا از عناصر هنر معماری سنتی ایران استفاده شده است.
باغچه آرامگاه به سبک باغهای ایرانی ساخته شده است.
آبنماهای آرامگاه الهام گرفته از حوض خانههای سنتی و نمایی با روکار سنگهای حجیم و خشن خارا است که با سنگ گرانیت کوهستان الوند آراسته شده و نمودار کاخهای باستانی ایران است.
قسمت زیرین بنا، از طرف در ورودی دارای ایوانی است با 10 ستون که هر ستون علامت يک قرن است و ده قرن اشاره به هزاره حکیم است. و اینکه این بنا 10 قرن پس از بوعلی ساخته شده است.
برج آرامگاه ابوعلی سینا نیز ۱۲ ستون دارد که نمادی از ۱۲ دانشی است که بوعلی در روزگار خود بر همه آنها چیره بود. از طرفی دیگر، اشاره به بنای همزمان ابوعلی یعنی گنبد قابوس دارد.
ستون بندی و دیوار پر در قسمت زیرین نمای اصلی، اشاره ای است به معماری یونان قديم. این ترتیب حکایت از آن دارد که فلسفه ایران (فلسفه ابن سینا) بر پایه فلسفه یونان شکل گرفته است.
در وسط پشت بام یک سطح مدور به ارتفاع 30 سانتی متر از سطح پشت بام در میان ترکهای دوازده گانه برج به قطر چهار متر و ده سانتی متر قرار دارد که در مرکز آن یک صندوقچه (stele) به شکل مکعب که سطح فوقانی آن، شکل هرم کم ارتفاع دارد دیده می شود. این صندوق تماما از برنز می باشد و قالب گیری آن به دست وسیلی (zdenko vesely) اهل چکسلواکی صورت گرفته است. طول و عرض و قسمت بالایی صندوقچه مذکور 50/97 سانتی متر و طول و عرض قسمت پایین آن صد و نه سانتی متر است.
برچهار طرف این صندوقچه کتیبه ای به خط ثلث برجسته از سخنان ابن سینا از رساله (فی الشفاء من خوف الموت) به خط معصومی زنجانی به شرح ذیل نوشته شده است:
1 – ضلع شرقی: قال الشیخ الرئيس ابو علی الحسين بن عبدالله بن سينا فی الشفاء من خوف الموت: أما من جهل الموت و لم يدر ما هو فأنا أبين له أن الموت ليس شيئا أكثر من ترك النفس استعمال آلاتها و هى …
2 – ضلع جنوبی: الاعضاء التي مجموعها يسمى بدنا كما يترك الصانع آلاته فان النفس جوهر غير جسمانى ليست عرضا و لا قابلة للفساد … فاذا فارق هذا الجوهر البدن بقى البقاء الذي يخصه وصفا من كدر الطبيعة و سعد السعادة التامة و لا سبيل الى فنائه و عدمه فان …
3 – ضلع غربی: الجوهر لا يفنى … و لا تبطل ذاته و انما تبطل الاعراض و الخواص و النسب و الاضافات التي بينه و بين الأجسام … و أما الجوهر الروحانى الذي لا يقبل استحالة و لا تغيرا فى ذاته و انما يقبل كمالاته و تمامات صورته فكيف يتصور فيه العدم و التلاشى و أما من يخاف الموت لأنه لا يعلم الى أين تصير نفسه …
4 – ضلع شمالی: أو لأنه يظن أن بدنه اذا انحل و بطل تراكيبه فقد انحلت ذاته و بطلت نفسه و جهل بقاء النفس و كيفية المعاد فليس يخاف الموت على الحقيقة و انما يجهل ما ينبغى أن يعلمه فالجهل اذا هو المخوف الذي هو سبب الخوف و هذا الجهل هو الذي حمل العلماء على طلب العلم و التعب فيه و تركوا لأجله لذات الجسم و راحات البدن…
مسعود تلخابی