فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
نظر در “حق” سهل و ممتنع است. از جهتی سهل و آسان است، و از جهتی دیگر دشوار.
چرا این گونه است؟
دلیل صعوبت و دشواری آن اینست: کسی از مردم قادر نیست که حق را چنان که سزاوار است بشناسد. انسان نمی تواند در شناخت حق به بلوغ و نهایت رسد. و جهت سهولت آن اینست: شناخت همه حق از دست مردم نمی رود، و فراموش نمی گردد. مقداری از حق برای انسان ها قابل درک است.
آب دریا را اگر نتوان کشید
هم به قدر تشنگی باید چشید
با این حال تک تک مردم درباره طبیعت سخن می گویند.
فرد فرد مردم در مواجهه با طبیعت و جهان و تلاش برای شناخت آن از دو حال خارج نیستند:
اول: از حق چیزی را ادراک نکرده اند.
دوم: اگر از حق چیزی را ادراک کرده اند، مقداری کوچک و اندک است، و همه حق را در نیافته اند.
گاهی فردی مصمم می شود تا آن چیزی های اندکی را که افراد از حقیقت دریافته اند جمع کند. برای آن مجتمع و گردآمده از آن ادراکات، مقداری دارای حد خواهد بود. بنابرین نظر در حقیقت از این جهت سهل می باشد.
ارسطو می گوید: و این جهتی است که طبق عادت درباره آن این مثال را می زنیم: جای درِ خانه برای کسی پنهان نیست. [و ما انسان ها در شناخت خانه هستی تنها از جایگاه درِ آن آگاهیم.]
ادراک همه حق برای ما ممکن نیست. همچنین ادراک بخش بزرگی از آن برای ما امکان پذیر نیست. این دو، بر دشواریِ نظر در حق، دلالت دارد.
دشواری ادراک حق می تواند معلول دو جهت باشد:
اول: از جهت اعیان امور و واقعیات. از این جهت که ناشناختنی و دست نایافتنی هستند.
دوم: ضعف قوای ادراکی ما.
ارسطو سبب این دشواری را از ناحیه ما می داند، نه از جهت اعیان امور و واقعیت ها. او می نویسد: نظر در حق از جهت اعیانِ امور دشوار نیست، بلکه سبب استصعاب آن از ناحیه ماست.
حال عقل در نفس از ناحیه ماست. دید عقل، چنان نیست که بتواند تمام حق را دریابد.
حال آنکه حقّ در طبیعت در نهایت ظهور و آشکاری است. نسبت عقل به حق مانند چشم های خفاش هنگام روشنی خورشید است.
مسعود تلخابی
