فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
طبق نظر ارسطو، فلسفه، “نظر در حق” و تلاش برای ادراک آنست. ارسطو “ادراکِ حق” را دشوار می داند. او سبب این دشواری را از ناحیه ما می داند، نه از جهت اعیان امور و واقعیت ها. او می نویسد: نظر در حق از جهت اعیانِ امور دشوار نیست، بلکه سبب استصعاب آن از ناحیه ماست. “حقّ” در نهایت ظهور و آشکاری است، و این قوای ادراکی ماست که ضعیف اند.[1]
در اینجا پرسشی مطرح می شود. آیا می توان، قوّتِ ادراکی انسان را بالا برد، تا “حق” را بهتر ادراک کند؟
در اینجا نکته ای به نظر می رسد. این نکته را می توان چنین تبیین کرد: سیر فلسفی انسان برای درک حقائق نخست می بایست از خود شروع شود. در گام های نخستین باید موانع شناخت در انسان بر طرف گردد، و شرایط وسعت دید و نظر فراهم آید. تا این دو به وقوع نپیوندد، گام برداشتن در مسیر فلسفه چنانکه شایسته است میسر نخواهد بود.
حکماء اشراق و عرفا و متألهین این طریق را پیموده اند. ایشان سلوک را مقدمه معرفت دانسته اند. ملا صدرا در مقدمه اسفار از این ضرورت سخن گفته است.[2]
فرانسیس بیکن از بت هایی سخن می گوید که موانع کشف حقیقت اند.
امروزه در علوم شناختی از “سوگیریهای معرفتی” سخن به میان می آید. “سوگیریهای شناختی”[3] خطاهایی ذهنی هستند که به صورتی نظام‌مند به گرایش، نگرش، وهم یا باوری غلط منجر می‌شوند، و در تصمیم‌گیری، استدلال، ارزیابی، یادآوری، ادراک و شناخت افراد تاثیر می‌گذارند. از این رو برای دریافت بهتر و بالاتر می بایست از این خطاها پرهیز کرد.[4]
در قرآن آمده است: وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ آتَيْناهُ حُكْماً وَ عِلْماً وَ كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (یوسف: 22) اعطاء حکم و علم را بر احسان معلق کرده است. یعنی کسی که مسیر احسان را بپیماید به مقام حکم و علم نائل می شود.[5]
پی نوشت ها:
[1] – تفسير ما بعد الطبيعة / 1، 4
[2] – الحكمة المتعالية فى الاسفار العقلية الاربعة / 1، 3
[3] – cognitive biases
[4] – The evolution of cognitive bias.” Haselton MG, Nettle D, Andrews PW. In Buss DM (ed.). The Handbook of Evolutionary Psychology. Hoboken, NJ, US: John Wiley & Sons Inc. pp. 724–746
در این اثر آمده است: سوگیری شناختی یک الگوی سیستماتیک انحراف از هنجار یا عقلانیت در قضاوت است.
[5] – عبارت اخیر (كَذلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ) تنبیهی است بر اینکه خداوند متعال حکم و علم را به او به عنوان پاداش احسان عملش و اتقان کردارش در آغاز کارش داد. (أنوار التنزيل و أسرار التأويل / 3، 160)
مسعود تلخابی
