فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
حمد (2)؛ گزیده ای از مباحث جلسه 2 شرح اسفار ملاصدرا – 1394/07/25
مدرس: مسعود تلخابی
در حمد سه رکن وجود دارد. شما جمله ای را به این صورت در نظر بیاورید: «حَمِدَ فلاناً علی أمرٍ»؛ چند رکن در این جا وجود دارد؟
1 – حامد
2 – محمود
3 -محمودٌ علیه (ستایش شده بر آن) یا “ما یُحمَد به” (آنچه فرد بدان ستایش می شود.)
در “حامد” می بایست امکان درک زیبایی وجود داشته باشد. تا بتواند آن را بشناسد، آنگاه ثنا گوید.
“حمد” اختصاص به خداوند دارد؛ با آن تعریفی که گفتیم: «هو الثناء باللسان علی الجمیل الإختیاری»، این می تواند موارد متعدد داشته باشد؛ مثلا شما یک عالِمی را ببینید، عالِم را حمد کنید؛ عالم می شود محمود؛ به خاطر علمش (محمودٌ علیه) و کار ستایش را شما انجام می دهید؛ آیا این شامل عالم نمی شود؟ وقتی که ما چیزی را مختص خداوند می کنیم یعنی داریم از دیگران سلبش می کنیم یعنی وقتی من دارم عالِم را ستایش می کنم، در واقع عالِم را نیست که دارم ستایش می کنم و خدا را دارم ستایش می کنم. پس ما چیز های مختلفی را می توانیم این گونه ستایش کنیم، یک عالِم، یک خیاط، یک بَنّا را، یک آشپز را، شاگرد اول کلاس را، همه این ها را حمد که می کنیم، ارکان حمد در این ها در واقع تحقق پیدا می کند ولی وقتی می گوییم «الحمد لله» یعنی از آن ها سلب می شوند و اختصاص پیدا می کنند به کس دیگری؛ یعنی حمد فقط مخصوص خداست یعنی برای غیر خداوند موضوعیت پیدا نمی کند. عبارت «حمد اختصاص به خداوند دارد» در مواضع مختلفی از قرآن آمده است که در قالب جمله هایی مانندِ «الحمد لله» یا «له الحمد» و … مطرح شده است اما همه آن اختصاص هایی را که برای حمد ذکر شده است، خود قرآن مدلّل به یک دلیلی می کند:
در حدود 6 جا می فرماید: «رب العالمین»؛ این جا «ربّ العالمین» دلیل برای مدعاست؛ حمد برای خداوند است؛ گویی کسی می پرسد چرا حمد برای خداوند است؟ می گوییم چون او «رب العالمین» است یعنی هر چیزی که در این عالم وجود دارد مِلک خداوند است؛ مِلک حقیقی اوست و تحت تربیت و تدبیر اوست.
یک جای دیگر می فرماید: «اَلْحَمْدُ لِلَّهِ» بعد در ادامه می گوید: «لَهُ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَ مَا فِي الْأَرْضِ»؛ باز مالکیت را این جا مطرح می کند که برای اوست آن چه در آسمان ها و زمین است.
یک جا هم می فرماید: «خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَ الأَرْضَ وَ جَعَلَ الظُّلُمَاتِ وَ النُّورَ».
جای دیگر هم می گوید: «فَاطِرِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ»؛ اوست که تمام آسمان ها و زمین را آفریده است.
جایی هم از هدایت سخن می گوید: «الْحَمْدُ لِلّهِ الَّذِي هَدَانَا لِهَذَا» حمد مخصوص خداوندی است که ما را به این امر هدایت کرد.
همه این ها یک نکته را می خواهد به ما بگوید که ماسوی الله، آن چه که غیر خداوند است دو مرتبه دارد:
1 – مرتبه وجود
2 – مرتبه کمالات وجودی
غیر از این چیز دیگری سراغ نداریم. هر موجودی را که شما می بینید و هر کمالی که برای موجودات در نظر می آوردید، از حیات و علم و هر چیزی که باشد، این هر دو افاضه از ناحیه خداوند است، هم وجود و هم کمالات وجودی. خِیاطَتی که به خیاط نسبت می دادیم و قوه ستایش گرانه ما را بر می انگیخت، کمالی است که خداوند به او افاضه کرده است؛ در واقع سلسله جنبان این کمال خود خداوند است یا آن آشپزی که آشپزی می کند و حس تحسینِ ما را بر می انگیزاند، این کمال را از خود خداوند بر می دارد.
سوال: پس چرا خود افراد خوشحال می شوند در حالی که حمد برای خداست؟!
پاسخ: حرف همین جاست که بایستی از این نوع نگرش رَست؛ باید این گونه فکر نکنیم.
پس هر چیزی که وجود دارد و واجد کمالات وجودی است، از ناحیه خداوند به او افاضه شده است و این را با براهین عقلی هم اثبات خواهیم کرد و اثبات شده است. وقتی ما با وجود یا کمالات وجودی مواجه می شویم، آن چیزی جز «فعل اختیاری خداوند» نیست و از این جاست که حمد بر می خیزد یعنی حمد را ما مختص خداوند می نگریم.
سوال: یعنی وجود و کمالات وجودی دو مرتبه اند؟ عقل این ها را به دو مرتبه تفکیک می کند. می شود یک چیز در نظرشان گرفت؟
پاسخ: یک چیز هم می شود، اصلا ضرورتا می بایست یک چیز در نظر بگیریم ولی چون ذهن ما این ها را از هم تفکیک می کند و یکی را به عنوان موضوع و یکی را به عنوان محمول در نظر می گیرد، مثلا من از انسان یک تلقی دارم و از علم تلقی دیگری دارم که علم می تواند از انسان سلب شود، وقتی می تواند سلب شود، یک دوگانگی پیش می آید؛ یک انسانی داریم که فاقد علم است، همان انسان بعد از ده سال، واجد علم می شود، این یعنی چیزی به او افزوده شده است؛ ذهن این را این گونه تفکیک می کند ولی بعدا خواهیم گفت که یک اتحادی بین آن ها هم حاکم است.
تا این جا این را می خواهم بگویم که علاوه بر موجودیت، کمالات وجودی هم که برای آن ها در نظر گرفته می شود، همه از ناحیه خداوند است و می بایست از او این مطلب را دید.
نویسنده: سهیلا جعفری
عااااااالی