فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
جان ادوین اسمیت (John Edwin Smith) تجربه دینی را مرکب از پنج احساس می داند: احساس شگفتی، احساس خشیت، احساس وابستگی و اتکاء، احساس گناه، احساس آرامش. موافق نظر وی تجربه دینی (Religious experience)، یک تجربه ویژه و مشخص و روشن است. این تجربه شامل موارد زیر می شود:
الف – احساس شگفتی در برابر چیزی. آن چیزی که مورد شگفتی قرار می گیرد، “عجیب” نامید می شود. “شیئ عجیب” ممکن است یک یا چند مورد از این ویژگی ها را داشته باشد: ناشناخته باشد؛ ممکن است خودش ناشناخته باشد، یا علت پیدایشش روشن نباشد. حیرت آور باشد. غریب باشد؛ نادر و غیر مأنوس باشد. عظیم باشد، یا در نظر ناظر بزرگ جلوه کند. برای مثال انسان در برابر کیهان احساس شگفتی می کند. در برابر دره گرندکنیون (Grand Canyon) هم، چنین حسی به سراغش می آید. وقتی آتشی را می بیند که از سنگ بر می آید و هیچ وقت خاموش نمی شود، باز همین احساس به سراغش می آید و ….
ب – احساس هیبت و خشیت (آميزه‌اى از ترس و احترام و شگفتى) در حضور یک شیئ مقدس (sacred) یا یک امر الهی (holy). راغب در مفردات در معنی “خشیت” نوشته است: «ترسی است كه با تعظيم و بزرگداشت چيزى همراه است و بيشترِ اين حالت از راه علم و آگاهى نسبت به چيزى كه از آن ترس و بيم هست، حاصل مىشود.»
مقدس (Sacred)، قدرت، موجود یا قلمرویی است که به وسیله افراد متدین فهمیده می شود، به اعتقاد ایشان تمام وجودشان تحت تأثیر این قدرت و موجود قرار داد. این قدرت تأثیر قابل تغییری در زندگی و سرنوشتشان دارد. اصطلاحات دیگری مانند “مقدس و امر الهی” (holy)، “الهی” (divine)، “متعالی” (transcendent)، “موجود اصلی و نهایی و غایی” (ultimate being)، “واقعیت اصلی و نهایی” (ultimate reality)، “سرّ و راز” (mystery)، “کمال” (perfection)، “پاکی” (purity) برای این حوزه استفاده می شود.
ج – احساسِ وابستگی و اتکاء به یک قدرت الهی (divine power) یا یک نظم غیبی و نامرئی (unseen order).
در دین اسلام از این احساس تعبیر به “توکل” می شود. گاهی آن را چنین تعریف می کنند: «به خدا سپردن و دل برداشتن از اسباب دنیا و به حضرت مسبب الاسباب توجه نمودن.»
د – احساس “گناه و معصیت” (guilt) و “اضطراب و تشویش” (anxiety) همراه با اعتقاد به قضاوت الهی.
و – احساس اطمینان و آرامشی (peace) که از اعتقاد به عفو و مغفرت الهی (divine forgiveness) نشأت می گیرد.
وقتی پای “ایمان” به یک قدرت برتر در وجود آدمی باز می شود، تکاپو برای به دست آوردن رضایت او آغاز می شود. در این راستا گاهی اضطراب و تشویش از انجام گناه و کار ناشایست بر آدمی مستولی می گردد، و برخی اوقات احساس اطمینان و آرامشی از اعتقاد به عفو و مغفرت او، وجود آدمی را فرا می گیرد. در آیین اسلام از این دو حالت به “خوف و رجا” (بیم و امید) تعبیر می کنند. برخی در شرح این دو آورده اند: خوف و ترس از خدا در واقع ترس از اعمال زشتِ خود است، و از سوی خداوند هیچ شر و بدی متوجه بندگان نمی شود. آنچه موجب عذاب و گرفتاری برای انسان است محرومیت از فیض و کرامت او و نتیجه اعمال ناروای خود آدمی است و این، مایه بیم و هراس بنده از مقام خداوند عادل و حکیمی است که هرکس را به نتیجه اعمال خود می رساند. از سوی دیگر، خداوند صاحب بخشش و رحمت بی‌انتهاست و توبه و استغفار بندگان خود را می‌پذیرد و نه تنها از گناهان آنان درمی‌گذرد، زشتی‌های آن‌ها را مبدل به نیکی‌ها می‌کند.
مسعود تلخابی
