فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
کانت، مرزهای اقتدار عقل را “آنتی نومی”[1] ها می داند.
“آنتی نومی” ها گزاره هایی هستند که عقل هم برای خودشان و هم برای نقیضشان استدلال هایی دارد. برای مثال گزاره یِ “عالم، آغاز زمانی دارد” و نقیض آن، یعنی گزاره “عالم، آغاز زمانی ندارد” را در نظر آورید. شما می توانید به صورتِ منطقی دلیل بیاورید که عالم آغاز زمانی دارد، و هم می توانید به صورت منطقی استدلال کنید که آغاز زمانی ندارد. به این گزاره می گوییم: آنتی نومی.
بنابرین، آنتی نومی ها گزاره های حل نشدنی اند. در این شرایط فقط می توانیم انتخاب می کنیم. گروهی “تز” را انتخاب می کنند و گروهی “آنتی تز” را.
این گزاره ها، قلمرو عقل را تعیین می کنند. یعنی وقتی شما در قلمرو پژوهشهای عقلانی خود به این گزاره ها می رسید، به پایانِ قلمرو عقل رسیده اید. عقل از این پایان و مرز به بعد اقتداری ندارد.
ایده خدا، در عقل نظری کانت، جزو آنتی نومی هاست. در فراسوی قلمرو و حدود اقتدار عقل نظری قرار دارد. شما می توانید استدلال کنید که “خدا وجود دارد”، و هم می توانید دلیل بیاورید که “خدا وجود ندارد.”[2]
اینها آنتی نومی اند. فراسوی مرزهای عقل قرار دارند. همین ها محدوده عقل را تعیین می کنند. یعنی وقتی در پژوهش های خود به این گزاره ها رسیدیم، باید بایستیم. کانت گزاره های مابعد الطبیعی را آنتی نومی می دانست. البته کانت معتقد بود که برخی از آنتی نومی ها را، مانند موارد مربوط به خدا و آزادی، می توان به عنوان “موضوعات عقل عملی” حل و فصل کرد.[3]
پی نوشت ها:
[1] – Antinomy – آنتی نومی عقل محض (The antinomy of pure reason)، یکی از انواع سه گانه “قیاس های دیالکتیکی” است که در آن عقل نظری فراتر از حدود تجربه ممکن، به اشتباه به کار می رود. دو مورد دیگر، “مغالطه های استعلایی” (transcendental paralogism) و “ایده آل عقل محض” (ideal of pure reason) می باشد.
[2] – کانت این آنتی نومی ها را در کتاب دوم “نقد عقل محض” بررسی کرده است.
[3] – رجوع شود به:
https://iep.utm.edu/kantview/
مسعود تلخابی