فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
حمد (5)؛ گزیده ای از مباحث جلسه 2 شرح اسفار ملاصدرا – 1394/07/25
مدرس: مسعود تلخابی
انسان در روند صیرورت تکاملی به “مقام عقل” و “مقام حمد” و “مقام شکر” نائل می شود. وقتی انسان وارد این مرتبه شد به تدریج حمد و تسبیح دیگر موجودات را هم در می یابد. قرآن وقتی از عمومیت تسبیح و حمد سخن می گوید، می فرماید:
«تُسَبِّحُ لَهُ السَّماواتُ السَّبْعُ وَ الْأَرْضُ وَ مَنْ فيهِنَّ وَ إِنْ مِنْ شَيْءٍ إِلاَّ يُسَبِّحُ بِحَمْدِهِ»
در ادامه آیه می فرماید:
«وَ لكِنْ لا تَفْقَهُونَ تَسْبيحَهُمْ» (اسراء: 44)
[و ليكن شما اى مشركان در نمى يابيد تسبيح ايشان را چه شما را نظرى صحيح و عقلى صافى كه به آن فهم تسبيح ايشان توانيد كرد نيست.] انسان هر مقدار در مدارج توحید بالاتر رود به درک این حمد و تسبیح نزدیکتر می شود.
رسیدن به این مرتبه از فقه و فهم برای کسانی میسر است که در مقام حمد و شکر و عقل باشند.
مولوی می گوید:
عالم افسردست و نام او جماد
جامد افسرده بود ای اوستاد
باش تا خورشید حشر آید عیان
تا ببینی جنبش جسم جهان
چون عصای موسی اینجا مار شد
عقل را از ساکنان اخبار شد
پاره خاک ترا چون مرد ساخت
خاکها را جملگی شاید شناخت
مرده زین سو اند و زان سو زنده‌اند
خامش اینجا و آن طرف گوینده‌اند
چون از آن سوشان فرستد سوی ما
آن عصا گردد سوی ما اژدها
کوهها هم لحن داودی کند
جوهر آهن به کف مومی بود
باد حمال سلیمانی شود
بحر با موسی سخن‌دانی شود
ماه با احمد اشارت‌بین شود
نار ابراهیم را نسرین شود
خاک قارون را چو ماری در کشد
استن حنانه آید در رشد
سنگ بر احمد سلامی می‌کند
کوه یحیی را پیامی می‌کند
ما سمیعیم و بصیریم و خوشیم
با شما نامحرمان ما خامشیم
چون شما سوی جمادی می‌روید
محرم جان جمادان چون شوید
از جمادی عالم جانها روید
غلغل اجزای عالم بشنوید
فاش تسبیح جمادات آیدت
وسوسه تأویلها نربایدت
چون ندارد جان تو قندیلها
بهر بینش کرده‌ای تاویلها
که غرض تسبیح ظاهر کی بود
دعوی دیدن خیال غی بود
بلک مر بیننده را دیدار آن
وقت عبرت می‌کند تسبیح‌خوان
پس چو از تسبیح یادت می‌دهد
آن دلالت همچو گفتن می‌بود
این بود تاویل اهل اعتزال
و آن آنکس کو ندارد نور حال
چون ز حس بیرون نیامد آدمی
باشد از تصویر غیبی اعجمی
اگرکسی بخواهد “حکمت متعالیه” را در ذیل کلمه ای بگنجاند، به نظر بهترین کلمه “حمد” باشد. تفکر در “حمد” ذهن را برای ورود به حکمت متعالیه آماده تر می کند. ذکر “الحمدُ لله” یا “الحمید” یا “یا حمیدُ” می تواند مکمل این تفکر باشد.
در قرآن است که: «وَ أْتُواْ الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا» به نظر آمد که “حمد” برترین باب برای ورود به بیتِ “حکمت متعالیه” است.
نویسنده: سهیلا جعفری
