فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
ملاصدرا در دوران حیات خود آثار متعددی را پدید آورد. برخی از این آثار مفصل و برخی مختصرند. این آثار عبارتند از:
1 – الحكمة المتعالية في الأسفار الأربعة العقلية
این کتاب به اسفار معروف است. كتابى كلان و دقيق مى باشد، و به نحوى بديع و نو، مباحث فلسفى را در آن مورد بحث قرار داده است.، او در این اثر می کوشد تا حتى المقدور آراء مشائين و اشراقيين را با هم جمع كند. وجه تسميه این کتاب به اسفار آن است كه عرفا براى سالك راه حق به چهار سفر قائلند:
الف – سفر از خلق به حق
ب – سفر از حق به حق در حق.
ج – سفر از حق به خلق به حق.
د – سفر از حق به حق در خلق.
چون ملا صدرا هم به نهج اهل عرفان كتاب خود را به اسفار اربعه منقسم نموده، اسفارش ناميده است. موضوع هر سفرى بدين قرار است: سفر اوّل: در امور عامه، سفر دوّم: در معرفت نفس، سفر سوّم: در واجب تعالى و صفات واجب، سفر چهارم: در معاد. (رجوع کنید به: اسفار)
2 – شرح اصول كافى
متن كافى تأليف محمد بن يعقوب كلينى (م 329) است. ملا صدرا بخش اصول آن را شرح كرده است. صاحب روضات درباره آن مىگويد: «به نظر من اين شرح بهترين شرحى است كه بر آثار اهل بيت عليهم السّلام به رشته تحرير درآمده است.
3 – المشاعر
او در این كتاب از وجود و جعل و اثبات صانع و توحيد بارى تعالى و صفات و افعال حق بحث مىكند. در اين كتاب معرفت وجود را پايه فلسفه خود قرار مىدهد و معرفت خدا و معاد و عالم مثال و اتحاد عاقل و معقول و اشتداد وجود و غيره را بر آن مبتنى مىسازد. صدرا در همين كتاب است كه مىگويد: «من سابقا ماهيت را اصيل مىدانستم ولى پس از تأمل و دقت به اصالت وجود معتقد شدم».
4 – الحکمة العرشیة
دراین کتاب از معرفت واجب الوجود و معاد سخن رفته است.
5 – الشواهد الربوبية في المناهج السلوكية
وی بسيارى از حقايق را كه در آثار خود به طور متفرق نگاشته است، و بعضى را هم از تقيه و بيم مخالفان اظهار نكرده است در اين كتاب آورده است.
6 – شرح الهداية
متن كتاب هدايه تأليف اثير الدين ابهرى از علماى قرن هفتم است. ملا صدرا این شرح را بنا به تقاضاى جمعى از طلاب كه پيش وى هدايه مىآموختند نگاشت. چنانکه از متن کتاب فهمیده می شود این اثر بعد از اسفار نگاشته شده است.
7 – حاشية على الهيات الشفاء
این کتاب اخیرا در دو جلد منتشر شده است.
8 – حاشية على شرح حكمة الاشراق
شيخ شهيد اشراقى شهاب الدين ابو الفتوح يحيى بن حبش بن اميرك سهروردى كه به سال 549 در سهرورد به دنيا آمده، و در سال 587 در حلب به قتل رسيده است، كتاب حكمة الاشراق را در منطق و فلسفه مطابق مذاق اشراقى خود نگاشت. اين كتاب در اندك زمانى مورد توجه قرار گرفت و بر آن رد و ايرادها كردند و شرحها نوشتند. از آن جمله قطب الدين محمود شيرازى (از بزرگان قرن 7 و 8) شرحى بر آن نوشته و ملا صدرا بر شرح قطب شيرازى حاشيهاى افزوده است.
9 – الواردات القلبية في معرفة الربوبية
در اين كتاب مباحثى را از الهيات عنوان مىكند و آنها را اسرارى مىداند كه بر او كشف شده است.
10 – رسالة في حدوث العالم
وی در آن از حدوث جهان مطابق مذاق خويش گفتگو مىكند.
11 – المسائل القدسية و القواعد الملكوتية
12 – رسالة في تحقيق اتصاف الماهية بالوجود
در این رساله از اصالت وجود و اتصاف ماهيت بدان تحقيق شده است.
13 – أجوبة عن مسائل سأل عنها المحقّق الطوسى بعض معاصريه و لم يأت المعاصر بجوابها
خواجه طوسى (م 672) از شمس الدين خسروشاهى متكلم و فيلسوف و شاگرد امام فخر رازى در موضوع ربط حركت و زمان و كيفيت صدور كثير از واحد و مسائل ديگر سؤالاتى كرده، و نامبرده بدانها پاسخى نداده بود. ملا صدرا همه آن سؤالات را پاسخ داد.
14 – رسالة اكسير العارفين في معرفة طريق الحقّ و اليقين
15 – رسالة كسر أصنام الجاهلية
16 – رسالة اتحاد العاقل و المعقول
17 – حواشى بر قبسات
كتاب قبسات از تأليفات مير محمد باقر داماد استاد ملا صدرا است. ملا صدرا آن را هنگام تلمذ خود نزد مير به خط خود استنساخ كرد، و بر آن حواشى افزود. اين نسخه در كتابخانه مرحوم آخوند ميرزا محمد باقر خوانسارى صاحب روضات موجود بوده است.
18 – طرح الكونين في حشر العالمين
در اين رساله راجع به معاد بحث و ثابت مىكند كه همه موجودات را قيامتى است.
19 – مبدأ و معاد
در اين كتاب از مبدأ و معاد ابن سینا تبعيت كرده است، و چنانكه از ديباچه آن مستفاد مىشود آن را پس از اسفار نوشته است.
20 – المظاهر الالهية في العلوم الكمالية
اين كتاب شامل يك ديباچه و دو فن و يك خاتمه است و در آن از مبدأ و معاد به روش استدلالى فلسفى و با استناد به آيات و اخبار بحث شده است.
21 – تفاسیر قرآن
ملا صدرا بسيارى از سور قرآن مجيد و بعضى از آيات را مطابق مشرب و مذاق فلسفى و عرفانى خود تفسير كرده است. این تفسیر ها عبارتند از:
تفسير سورة الحمد و تفسير سورة البقرة: تفسير سوره بقره تمام نيست.
تفسير آية الكرسى
تفسير سورة يس
تفسير سورة الحديد
تفسير سورة الطارق
تفسير سورة الواقعة
تفسير سورة النور
تفسير سورة الضحى
تفسير سورة سبّح اسم ربّك الأعلى
تفسير سورة الجمعة
22 – أسرار الآيات و أنوار البيّنات
این اثر شاملِ تأويلات فلسفى و عرفانى بر آيات قرآن است.
مسعود تلخابی
