فلسفه برای همگان
نوشته های مرتبط
فیلسوفان با فلسفه دو گونه تعامل کرده اند:
اول: گاهی فلسفه متداول را که دست به دست و سینه به سینه نقل شده است، و بیشتر فیلسوفان بر آن اتفاق دارند، می خواندند، و می فهمیدند، و آثاری را درباره آنها پدید می آوردند. برای مثال ابن سینا و شیخ اشراق چنین معامله ای کرده اند. ابن سینا چنانکه خود می گوید کتاب شفاء را این گونه نوشته است.[1] در این کتاب آراء مورد اتفاق مشائین را آورده است. شیخ اشراق هم بسیاری از کتاب های خود را بر مذاق مشائین نوشته است.[2] در این شیوه ممکن است آراء موجود در آثارشان موافق نظر و طبع و مذاق خودشان نباشد.
دوم: در این گونه بناء فیلسوف بر آنست که یافته ها خود، و آرائی را که به مذاقش خوش می آید، و موافق طبعش هست، بیآورد. این گونه تعامل با فلسفه، فیلسوفانه تر است. ابن سینا در مقدمه شفاء می گوید که کتاب “الفلسفة المشرقیه” را این گونه نوشته ام. گویی شیخ اشراق هم کتاب “حکمة الاشراق” را این گونه نوشته است. به نظر می رسد که کتاب “اصول فلسفه و روش رئالیسم”[3]، و مباحث فلسفی تفسیر “المیزان” علامه طباطبایی به این ترتیب به نگارش درآمده باشد، و کتاب “بدایة الحکمة” و “نهایة الحکمة”، موافق تعامل گونه اول. گویی علامه دو کتاب اخیر را به ترتیب بیشتر مواق شرح المنظومه سبزواری و اسفار ملاصدرا نگاشته است. ابن سینا در آغاز شفاء در توصیف کتاب “الفلسفة المشرقیة” می نویسد: «مرا كتابى است كه در آن فلسفه را بنابر آنچه كه در طبع است و رأى صريح آن را ايجاب مى كند آوردم و در آن جانب شريكان اين صناعت رعايت نشده و از مخالفت با آنان پرهيز نگرديده آن گونه كه در غير آن كتاب پرهيز شده است»[4]
پی نوشت ها:
[1] – الشفاء (المنطق) / 1 ، 8
[2] – شیخ اشراق در مقدمه حکمة الاشراق آورده است: و من پیش از نگارش این کتاب و هم دراثنای این یعنی در هنگامی که موانعی مرا از ادامه این کار منقطع می کرد. کتابهائی برای شما به روش مشائیان برنگاشتم و قواعد فلسفیه آنها را در آن کتب خلاصه کردم. و از جمله آنها [كتاب] مختصری است موسوم به «التلويحات اللوحيه و العرشية» که مشتمل بر قواعد بسیاری است. در این کتاب با وجود حجم کوچکش همه قواعد فلسفه مشاء را خلاصه کرده برنگاشتم. و در رتبت بعد از آن [کتابِ] اللمحه می باشد و به جز آن دو، بازهم در ایام صباوت برنگاشته ام. (حکمة الإشراق / 10)
[3] – شاگردان علامه این کتاب را بسیار می ستودند. آیة الله صائنی همواره از آن این گونه یاد می کرد: «کتاب شریف روش رئالیسم»
[4] – الشفاء (المنطق) / 1 ، 10
مسعود تلخابی
